Зуны дунд сарын арван тавнаа үдшийн сар өндийнхтэй яахан адил байдагсан билээ. Нар жаргахаас аль хэдийн гараад үдшийн цагаан гэгээ тасрах үед бараг тэнгэрийн оронд хадан манхайж байдаг бус уу. Сүүн цагаан гэрэлд нь өвс ургамал, навч цэцэг, уул толгод, дов сондуул цөм бараан сүүдрээ баруун хойш хаян нам гүм нойрсдогсон.
Одоо би ийм нэгэн цаг үеэс эхлэн өгүүлэх зүйлдээ оръё.
Зохиогч: Урлаг
Эрьт урьд цагт долоон зуун борлог адуутай Доной баян гэдэг их баян хүн байжээ. Доной баян долоон зуун борлог адуугаа гадаад далайгаас усалдаг байжээ. Нэг удаа адуугаа услаад далайн хөвөөгөөр явж байсан чинь далай дээгүүр түүхий улаан уушиг хөвж яваа харагджээ.
Эрт урьд цагт эрийн сайн Хөх Хүлэг гэдэг баатар байжээ. Хөх хүлэг баатар дайн тулаан болоход түмэн цэргийн тэргүүнд орж дайсныг дардаг, тайван цагт үргэлж ан гөрөө хийж алс хол явж нар салхиар хань нөхөр хийж дөрвөн улиралаар зугаа цэнгэлээ болгодож байжээ. Нэг удаа Хөх хүлэг алс хол ан гөрөө хийхээр явж байсан чинь зам дээр нэг хүн уул нүхэлж зогсчээ.
Дөчин дөрвөн өег зандан ханатай, дөрвөн мянган сунамал зандан уньтай, хас зандан тоонотой, хавтгай зандан хаалгатай, Дэнсгэрэл хааны хүү Дэнсүвээ баатар гэж байж гэнэ. Нэгэн удаан хаан эцэг нь чилээрхэж тун хүндээр өвдсөнд эмч домч, оточ бариач хичнээн хүнийг залж үзүүлсэн боловч засрах шинжгүй байжээ.
Эрт урьд цагт шар зурхаач, хар зурхаач гэдэг хоёр их нэртэй зурхаачид байжээ. Шар зурхаач нь их баян, хар зурхаач нь ядуувтар байж гэнэ. Тэр хоёр насан дээр гарсан болохоор аль аль нь удалгүй нас барцгаажээ. Тэр хоёр мөн нэг нэг хүүтэй байжээ.
Эрт урьд цагт Арж Бурж хааны аальгүй их хулгайч хавиргандаа хадлагагүй, нуруундаа нугалуургүй, эрийн сайн Хүүхэн Хүрэлдэй гэж байж гэнэ.
Эрт урьд цагт нэг анчин хүү аав ээж хоёртойгоо амьдарч байжээ.
Эрт урьд цагт мангасын цэргүүд Монгол нутгийг дайраад бүх эрчүүд нь дайнд морджээ.
Сод Богд Чингис зах нутаг нутгаар явахын цагт нэгэн өдөр дотоод есөн сайдаа авч мөр хайж бараа хараж яваад зарлиг болруун: Аль ч зүгээс ямар ч дайсан ирэх магад үгүй есөн сайд минь гурван хэсэг болж яв. гэж зарлиг болов.
Эрт урьд цагт
Суут богд Чингис хааны
Эрмэг цагаагч гүү нь
Эр хоёр загал унага төрсөн ажээ.