-Авлигын гэмт хэргийг мөрдөгч хангайн түүх-
Авлигын гэмт хэргүүд илрүүлж буй мөрдөгч нарын багийн ажиллагааны талаар үзүүлэх телевизийн олон ангит уран сайхны киноны гол дүр, мөрдөгч Хангайд тоглосон “Line action” продакшны захирал, жүжигчин Б.Болдбаатартай ярилцлаа.
-Таны гол дүрд нь тоглосон “Ус дээшээ урсдаг” телевизийн олон ангит уран сайхны кино орой бүр “NTV” сувгаар гарч байна. Энэ киногоор дамжуулан авлигын хор уршгийг олон нийтэд ойлгуулах зорилготой гэсэн. Зорилгоо хэр биелүүлсэн бүтээл болсон гэж бодож байна вэ?
-Найз Д.Цогт маань “Ус дээшээ урсдаг” киноны Хангайн дүрийг санал болгосон юм. Би ч уриалгахан хүлээн авсан. Зохиолтой танилцах явцад авлигын хор уршгийн тухай эргэцүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байлаа. Энэ кино бидний эргэн тойронд болж байдаг жижиг сажиг гэмт хэргүүдийн тухай биш. Өнгөц харахад тааж мэдэхийн аргагүй тийм нарийн төвөгтэй, өөрөөр хэлбэл цагаан захтнуудын гэмт хэргийн тухай өгүүлдэг. Нэг улсын төдийгүй олон улсын хэмжээнд хүртэл сөхөгдөх магадлалтай тийм том хэргүүд. Хангайн баг тэр хэргүүдийг мөрдөж илрүүлэх хэмжээний ур чадвар, мэдлэгтэй хүмүүс. Миний хувьд, ийм л мөрдөгчийн дүрийг бүтээх гэж зорьсон. Үүргээ хэрхэн гүйцэтгэснийг үзэгчид маань одоо шүүж байгаа болов уу.
-Авлига хээл хахуультай холбоотой бодит түүхүүд гардаг гэсэн, үнэн үү?
-Энэ цувралын зохиол дээр бүхэл бүтэн зохиолчдын баг ажилласан. Зохиолч, хуульч, сэтгүүлч гээд төрөл бүрийн мэргэжлийн хүмүүс. Тэд хэрэг нь шийдэгдсэн хийгээд одоо мөрдөгдөж байгаа олон хэргүүдтэй танилцаж маш их судалгаа хийсэн юм билээ. Тэндээс төрсөн санаануудаа уран сайхны хэлбэрт оруулж баяжуулан бичсэн зохиол.
Тэгэхээр бодит хэргийн тухай гэхээсээ илүү тэдгээрээс санаа авч түүнийгээ уран сайхны хэлбэрт оруулсан гэвэл онох байх. Үзэгчид анзаарсан бол анги бүрийн эхэнд “Энэ цувралд гарч буй баатрууд, тэдэнд тохиолдсон явдал, хууль сахиулах байгууллагын бүтэц, мэргэжлийн ангилал, эрхэлсэн ажлын хуваарь бүгд зохиомол болно” гэсэн бичиг гарч байгаа.
-Киноны туршид Хангайгийнхан хичнээн хэрэг илрүүлдэг вэ?
-Нийт 28 ангитай цувралд долоон өөр гэмт хэргийг илрүүлдэг. Тэгэхээр дөрвөн анги тутам нэг шинэ хэрэг гарна гэсэн үг. “Ухаантан ч алддаг”, “Нигүүлсэл”, “Гэмшил”, “Тангараг”, “Ариун шүтээний харц”, “Нар шингэхгүй”, “Урвагч” нэртэй нийт долоон зохиол уншсан даа.
-Зохиолын хувьд аль нь хамгийн сонирхолтой байсан бэ?
-Ер нь бүгд л авлига, хээл хахуулийн хэрэгтэй холбогдох сонирхолтой түүхүүд байсан. “Ухаантан ч алддаг” хэмээх эхний хэрэг Югославт сурч байхдаа танилцсан найзуудын тухай. Югославт иргэний дайн дэгдэж оюутнуудыг нутаг буцаадаг. Тэр үед нэг нь тэнд үлдэн үндэстэн дамнасан зэвсгийн наймаа эрхэлдэг гэмт бүлэгт гишүүнээр элсэнэ.
Нөгөөх нь Орост сургуулиа үргэлжлүүлэн төгсч хожмоо цагдаагийн хурандаа болдог. Зэвсгийн наймааны хэрэгт орж явсан Золбаяр нутагтаа ирж суурьшсан ч буяны сан байгуулсан нэрээр үндэстэн дамнасан гэмт бүлэглэлийнхээ мөнгийг угаах ажлыг үргэлжлүүлсээр байдаг. Хэрэг бишидсэн үед цагдаагийн хурандаа найзаараа туслуулна. Урлаг судлаачаар сурч байсан ч цагдаагийн хурандаа болох хувь тавилантай Эрдэнэ найзынхаа “жижиг сажиг” асуудлыг зохицуулж өгдгөө нөхөрлөлийн төлөө хэмээн итгэдэг.
Тэрээр найзыгаа зэвсгийн хууль бус наймаа эрхэлдэг гэдгийг мэдэх нь бүү хэл гадарлаа ч үгүйд хэргийн гол нь оршдог. Гэмт бүлэглэлийн гишүүн найз нь уран зураг цуглуулах хоббитой дээр нь дөрөөлөн үндэстэн дамнасан гэмт бүлэглэлийн үйл хэрэгт зүтгүүлж байсныг тэр нэг л өдөр ухаардаг.
Аргалж зохицуулсан тус бүрийнхээ төлөө найзаасаа авдаг байсан уран зургууд нь сүүлдээ авлига, хээл хахууль байсныг ойлгоод амиа хорлодог юм.
-“Ариун шүтээний харц” гэхээр гэмт хэрэг гэхээсээ уран зохиол санаанд бууж байна?
-“Ариун шүтээний харц” болохоор Монгол Улсын хосгүй үнэт өвд бүртгэлтэй Ногоон дарь эх бурхан алдагдаж буй тухай хэрэг л дээ. Мөн л үндэстэн дамнасан соёлын өвийн гэмт хэргийн бүлгийн гар хөл болсон гаалийн ажилтан гардаг. Алдагдсан Ногоон дарь эхийн гарвал түүхийг өөрчлөн Парис хотноо дуудлага худалдаанд оруулах гэж байхад нь Хангайн баг олж авч улмаар буцаан авчрахаар хөөцөлдөж буйгаар үйл явдал өрнөдөг.
-Мөрдөгч Хангайн дүр танд таалагдсан учраас тоглохоор шийдсэн үү?
-Сайн эрийн тухай өгүүлсэн үлгэр домог, ном зохиолын дүр манай ард түмний дунд эртнээс түгээмэл байж. Эрийн сайн Хан Харангуйгаас эхлээд Юндэн гөөгөө, Цахиур Төмөр ч гэдэг юм уу. Хангай ч ялгаагүй ард түмний хүсэмжит монгол эр хүн, сайн эрийн нэг дүр. Энэ цувралын зохиолчид орчин үеийн монгол комиссарын дүрийг зуржээ гэж би ойлгосон. Харин киногоо зурагтаар гарч эхэлснээс хойш өөрийгөө харлаа. Миний бүтээсэн Хангай нилээн уриалгахан, эелдэг, инээмсэглэсэн Хангай болчихож. Энэ магад зохиолчдын зурах гэсэн Хангайгаас арай өөр болчихоо юу даа гэж бодож байна.
-Хангай гэж гоё нэр юмаа. Ямар нэг учиртай өгсөн нэр үү?
– Нэр бас учиртай юм билээ. Уг нь анх Төмөр гэж нэрлэж байж. Энэ киноны ажлын нэр нь “Төмөр ба түүний нөхөд” гэсэн. Орос түүх санаанд орж байгаа биз. Тэгээд зохиолчид өөр өөрсдийн нэрийг дэвшүүлээд үндэслэлээ бусдадаа тайлбарлаж хамгаалсан юм билээ. Эцэст нь санал хураалт явуулахад С.Энхцэцэгийн Хангай гэдэг нэрийг бүгд дэмжсэн гэсэн. Бас Домог гэж хочтой байхаар тохирч байсныг зохиолчид ярьсан. Харин зохиолд энэ хочийг хэрэглээгүй. Хожим Хангайн түүх үргэлжилбэл Домог Хангай болчихсон гарч ирж ч магадгүй юм. Ажил үйлс, туулсан замнал нь түүнийг ийм хочтой болгох нь байна шүү дээ.
-Монгол маягийн Катани эсвэл Бондийн дүрийг гаргах суурийг тавилаа гэж ойлгож болох уу?
-Магадгүй л юм. Энэ дүр цаашаа улам хөгжих бүрэн магадлалтай.
-Та “Х-ТҮЦ” хамтлагийн “Сэргээш” цувралд Юндэнгийн дүрийг бүтээсэн. Олон нийтэд ч их таалагдсан дүр. Хангайд тоглох болсон нь Юндэнгийн дүртэй холбоотой гэж дуулсан. Үнэн үү?
-Юндэнг бүтээсэн маань Хангайд тоглохоор сонгогдоход нөлөөлсөн тал бий. Хангай, Юндэн хоёрын аль аль нь ард түмний хүсэл сэтгэлийг шингээсэн дүрүүд гэдгээрээ ижил төстэй. Ялгаа нь гэвэл, Хангай бол орчин үеийн хүн. Мэргэжлийн ур чадварын хувьд дэлхийн энд хүрсэн, харин хүнийхээ хувьд тийм ч нээлттэй биш. Юндэн бол илүү романтик дүр. Хайр дурлалд зүрх сэтгэлээ зориулсан, шударга, цайлган бас гадаад үзэмж сайтай.
-Киноныхоо дууг өөрөө дуулсан нь үзэгчдийг бас их татсан байна билээ…
-Юндэнд тоглохдоо дуулж байсан. Түүнээс хойш арав гаруй жилийн дараа дахин дуулж гарч ирж байгаа нь энэ. Би 53 дугаар сургууль төгссөн юм. Орцны гитарчдын нэг явлаа. Орцны акустик ямар гайхалтай гэж санана.
-Та үе үе гарч ирснээ нуугдчихдаг жүжигчин шиг санагддаг…
-Тэр үнээн. Учир нь би хоёр удаа амьдралын эрхээр жүжигчний ажлаа орхиж байсан хүн. Эхлээд Орост ВГИК-д сурч байгаад наймаа хийх гэж хаяж байлаа. Дараа нь “Х-ТҮЦ”-д гэрээт жүжигчин байснаа Солонгост хар ажил хийхээр хаяж байсан. Эцэст нь юу ойлгосон гээч… Төөрсөөр төрөлдөөн гэдэг шиг, урлаг л миний амьдрал юм байна гэдгийг ойлгосон. Төөрч будилж явсны эцэст урлагаар амьдрах учиртайгаа ой тойндоо ортол ухаарч авлаа. Урлагийн тэнгэр үнэнч зүтгэсэн хүмүүсээ харж үздэг гэдэгт би одоо бүрэн итгэсэн. Дахин урлагаа орхихгүй.
-Таны суралцсан Оросын Бүх ард түмний кино урлагийн дээд сургууль ч алдартай сургууль шүү?
-Тиймээ, тэнд сурсан зүйлс өнөө хэр намайг чиглүүлж яваа. Эхлээд В.Г.Чумак гэж алдартай хүний шавь болж зураглаачийн мэргэжилд суралцсан. Дараа жил нь Сергей Юсов, Алексей Баталов нараар жүжигчний ур чадварын хичээл заалгасан. Царцаа Намжилын үлгэрийг санаж байна уу. Лам багш нь “Чи одоо харь даа, зам зууртаа харин харсан үзсэнээ сайн тогтоогоод яваарай” гэж. ВГИК-д хоёрхон жил суралцсан минь миний жүжигчний мэргэжлийн суурь болсон юм билээ. Тэр мэргэжилдээ л би тууштай байх ёстой байж гэж одоо боддог.
-Таны дотор уран бүтээлийн санаа, төслүүд буцалж байх шиг байна?
-Тийм ээ, өөрийн уран бүтээлийн замыг тодотгон зурах санаатай л гүйж явна. Хэд хэдэн төслийн санаа бий… Удахгүй хэрэгжүүлж эхэлнэ ээ…
М.Ууган-Эрдэнэ
