Жүжигчид маань өөр нэг л болчихсон, хэрэгцээ шаардлага, нийгэм маань ч өөрчлөгдчихөөд байхад бүтэц зохион байгуулалт, санхүүжилт нь өнгөрсөн нийгмийн хэвээрэй бий. Үүнийг нотолж МУ-ын Ардын жүжигчин, Улсынд драмын эрдэмийн театрын дэд захирал Н.Сувд “Бид хэчнээн их мөнгө олоод тэрийгээ өөрсдөө хэрэглэх эрхгүй. Сайн бүтээл хийсэн уран бүтээлчид өгч байгаа цалингаасаа илүү өгөх эрх бидэнд байхгүй. Хамгийн доод төвшинд цалин өгнө, 40 хувиар илүү цалин өгчихвөл театр хууль зөрчсөн болчихдог гэх мэт зүй тогтолцоог өөрчлөх шаардлага үнэхээр бий” гэж халаглаж сууна. Түүнтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Та сүүлийн үед үзэгчидтэй“To be or not to be” шоугийн хатуухан шүүгчээр уулзах боллоо. Энэ жилийн дахиад уулзах уу. Яагаад ер нь энэ шоунд оролцох болсон юм бэ?
-Драмын театрын 80 жилийн ойд зориулж анх “UBS” телевизийнхэн энэ хөтөлбөрийг шоуг санаачлан хийж эхэлсэн. Дахин үргэлжлүүлээд хийгдэх болсон нь ч миний хувьд манай хамт олны хувьд ч тун баяртай байгаа. Жилээс жилд оролцож буй хүмүүсийн маань тоо нэмэгдэж , бэлтгэл, чанар сайжирч байгаа учраас олон хүн үздэг нэвтрүүлэг болсон байна. Энэ жилийн хувьд, нэрт зохиолч Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч Сэнгийн Эрдэнийн мэндэлсэний 85 жилийн ойг тохиолдуулан түүний амьдрал уран бүтээлийг танилцуулахад шоу маань чиглэнэ. Санаж байгаа бол өнгөрсөн жил Ч.Лодойдамба агсны уран бүтээл, амьдралтай үзэгчид танилцсан шүү дээ.
-Тэгэхээр зохиолч С.Эрдэнийн бүтээлүүдээс оролцогчид үзүүлбэрүүдээ бэлдэнэ гэсэн үг үү?
-Мэдээж эхний шатанд бол үгүй л дээ. Анхан шатаа давчих юм бол дараа дараагийн шатанд бүтээлүүдээс нь оролцогчид маань хүргэх болов уу. Эхний шатанд оролцогчид маань өөрсдийнхөө бэлдсэн зүйлийг л бидэнд бэлдэж үзүүлдэг шүү дээ. Хүмүүст өөрийгөө юугаараа илүү, онцгой юм бэ гэдгээ таниулах боломжийг оролцогчиддоо бид олгодог.
-Сүүлийн үед үзэгчдийн амнаас ам дамжин нэгэн яриа “нисэх” боллоо. Тэр нь драмын жүжиглэлт буюу нүүрний хөдөлгөөн, хоолойны тоглолтыг дэлгэцийн бүтээлд хэт их ашиглах боллоо гэх шүүмж. Үүнийг сонсоод мэргэжлийн хүний хувьд та дургүй байхыг ч үгүйсгэхгүй юм л даа…
-Тийм зүйл байгаа. Тэрийг үгүйсгэх аргагүй шүү дээ. Гэхдээ жүжигчний ур чадварыг эзэмшсэн хүн хаана, ямар хэмжээнд, яаж өөрийнхөө дүрийг илэрхийлэх вэ гэдгээ маш сайн мэдэж байх ёстой. Тэгэхгүй бол тайзан дээр тоглоно гэдэг өөр, дэлгэцийн өмнө жүжиглэх өөр. Гэвч жүжигчин хүн хаана нь ч гэсэн үнэн, бодитой, тухайн дүрдээ амьдардаг байх ёстой. Тайзан дээр яагаад арай илүү хүчтэй жүжиглэлт шаарддаг вэ гэхээр чи өөрийнхөө дуу хоолойгоор тайзны хамгийн ард сууж байгаа хүнд үгээ хүргэх ёстой байдаг. Харин киноны хувьд чи бид хоёрын ярьж байгаа шиг зайнд микрофоныг нь тавьчихдаг, дэлгэцээр гарах боломжтой байдаг учраас нүүр амаа хүртэл янз янз болгох шаардлага байдаггүй. Драмын жүжиглэлт ч гэсэн олон төрөл шүү дээ. Камерны жүжиг, том стадионд тоглогдох жүжиг мөн киноноос нарийн жүжиглэлт шаарддаг жижигхэн өрөөнд сууж байгаад хоёр гуравхан хүнд тоглодог жүжиг гэж бий. Тиймээс жүжигчин хүн байгаа орон зайн нөхцөлөө зөв үнэлж, ажиллаж сурах чадварыг эзэмших хэрэгтэй. Тэрнээс биш театрын тайзан дээр худлаа тоглож, кинонд үнэн тоглох ёстой гэсэн зүйл байдаггүй. Аль алинд нь хамгийн эхэнд үнэн л байх ёстой.
-Зөвхөн “To be or not to be” шоуны хувьд гэлтгүй реалити шоунд нэг л зүйл яригддаг. Шоунаас гарсан үр дүн… Ер нь өнөөг хүртэл шоунаас тодорсон жүжигчид хаана, юу хийж байгаа юм бол?
-Эхний шоуны ялагч маань төгсөж ирэх арай болоогүй байх шиг байна. Солонгост сургуульд явуулсан. Өнгөрсөн жил нэг жил сургалтанд суух эрхээр шагнуулсан охин зун ирж бидэнд сурсанаа тайлагнаж харуулаад театрт ажиллах гэрээ хийгээд явсан. Харин зарим залуучуудад маань халширах, бэрхшээх зүйлс их гарч байх шиг байна л даа. Гэхдээ байр эзэлсэн хүүхдүүд маань одоо сурч байгаа. Солонгост сурч байгаа хүүхдүүдийн хэлж байгаагаар үнэхээр шанатармаар,бэрхшээмээр сургалт байдаг юм байна гэж ярьж байна лээ. Манай театрын хувьд төгсөөд ирж байгаа хүүхдүүдийг аль болохоор шингээхийг л хичээнэ.Гэхдээ дуртай цагтаа театрт жүжигчин аваад байх боломжгүй. Театрт хүний орон тоо хэрэгцээ гэх мэт асуудлууд тулгарахыг үгүйсгэхгүй ч аль болох төгсөөд ирсэн хүүхдүүдээ шингээхийг л хичээнэ. Яагаад гэхлээр авьяас гэдэг тэр болгон хүн болгонд байдаг зүйл биш шүү дээ. Төрийн статустай, тогтоосон цалинтай, бүрэн ажилтантай театруудад жүжигчин авна гэдэг хэцүү шүү дээ. Хүүхэлдэйн театрын нэг анги хойно төгсөөд ирчихсэн. Гэтэл тэр хүүхдүүдийг шууд Хүүхэлдэйн театрт авч ажиллуулах хэцүү болж байна л даа. Сая намайг Буриадад очиход Ленинградын багш нар ирсэн байсан. Тэр багш нар надад “их сайн анги төгсгөж өгсөн шүү, авьяастай хүүхдүүд очсон шүү” гэж захиж хэлж байсан. Гэтэл төгссөн хүүхдүүд нь энд ирээд ажилгүй байгаа гэдгийг нь мэдээд хойш нь эхний нэг хүүхдийг урьж Санкт-Петербургийн театрт ажиллуулахаар болсон. Хэрэг гаргаж захиалсан Хүүхэлдэйн театр маань эдгээр хүүхдүүдээ авч чадахгүй болчих вий дээ гэж бодож сууна даа.
-Драмын театрыг эмэгтэй жүжигчингүй болж байгаа гэх шуугиан нилээд гарч. Ер нь яагаад уран бүтээлчид драмын театрыг орхиход хүрч байна вэ. Санхүү, цалингийн хэмжээнээс шалтгаалж байгаа юм болов уу?
-Бүгдийг нэг зүйлээр хэмжиж болохгүй. Гарч байгаа уран бүтээлчид өөр өөрсдийн гэсэн тусдаа шалтгаантай. Эхний гурав бол өөрсдийн гэсэн уран бүтээл туурвих, кино, жүжиг бүтээнэ гэсэн зорилготой гарсан болов уу гэж би бодож байгаа. Энэ зорилгоо ч сайн биелүүлж байна. Хийсэн бүтээлүүдийг нь харахад үнэхээр өөрөө өөрсдөндөө ачааллыг бий болгож ажиллаж чадаж байгаад нь баяртай байна. Сая Т.Хулан маань нэгдүгээрт сурах, хоёрдугаарт эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай болсон учраас гарсан. Ажлын ачааллаас болоод нуруунд нь эмчилгээ шаардлагатай байгаа. Театрт зүгээр байлгаад байх хэцүү шүү дээ. Тэр хүнд дүр өгч л таарна. Тэгэхлээр өвчтэй нурууг нь хамаагүй хөндөх, хөдлөх шаардлага гарах учраас эмчилгээ хийлгэх, тэр хугацаандаа сурах зорилгоор театраас гарч байгаа. Манай Д.Ганцэцэгийн хувьд цалин өндөр амлахаас гадна өөр нилээн зүйл амлаж өөр газар авч байгаа. Тэгэж авсан хүмүүс маань амласандаа хүрнэ гэж найдаж байна. Манай цалин багатай театрын чадварлаг жүжигчинг гял, цал зүйлээр хуурч аваагүй, хэлсэн цалингаа, амалсан боломжуудаа хэлсэн ёсоороо манай жүжигчинд эдлүүлэх байх гэж бид найдаж байна.
-Энэ л шалтгаанаар сайн уран бүтээлчдээ алдаад байна уу даа?
-Ер нь манай чадварлаг уран бүтээлчид сайхан санал тавихад бид нар хүлээж авахгүй байх аргагүй шүү дээ. Сүүлд манай театрт ирсэн залуу уран бүтээлчид маань ч маш сайн, хөдөлмөрч залуучууд ирсэн гэж би бодож байгаа. Цаашдаа ч өшөө сайн уран бүтээлчид ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Ер нь өд сөд нь ургасан, нисэхэд бэлэн болсон залуучууд маань нисч л байг л дээ. Хатуу орон тоон дээр бариад, цалинг нь нэмэх чадваргүй хэрнээ байлгаад бариад байх нь утгагүй зохион байгуулалт. Энэ чинь социализмын үеийн бүтэц зохион байгуулалт хэвээрэй байгаад байгааг харуулж байгаа юм. Энэ зохион байгуулалтыг одоо өөрчлөх цаг нь ирчихсэн. Тийм учраас жүжигчид гарч яваад байна шүү дээ. Зах зээлийн харилцаанд нийцсэн бүтэц зохион байгуулалт агаар шиг хэрэгтэй болчихоод байна шүү дээ. Гаднаас хүн ороод ирэхэд нь авах эрхгүй, гараад явлаа гэхэд битгий гараач гэх эрхгүй. Тийм учраас зах зээлд чөлөөтэй өөрийнхөө уран бүтээлийг борлуулж чадах нөхцөлийг уран бүтээлчдэд өгөх ёстой. Одоохондоо манай бүтэц зохион байгуулалт энэ зүйлийг уран бүтээлчдэд өгөх боломжгүй байгаа. Шинэ хууль батлах гэж байгаа юм байна лээ. Тэр хуулинд уран бүтээлчдийн агентлаг байгуулах эрхийг театруудад олгох зэрэг заалтууд орсон гэж саяхан дуулсан. Ер нь манай жүжигчид маань өөр болчихсон, хэрэгцээ шаардлага, нийгэм маань ч мөн өөрчлөгдчихөөд байхад бүтэц зохион байгуулалт, санхүүжилт нь 70 жилийн өмнө байсан социализмын үеийн бүтэц зохион байгуулалт хэвээрэй байгаад байгаа юм. Бид хэчнээн их мөнгө олоод тэрийгээ өөрсдөө хэрэглэх эрхгүй. Бид нар өгч байгаа цалингаа давуулаад ханатал нь цалин өгөх эрх бидэнд байхгүй. Хамгийн доод төвшинд цалин өгнө, 40 хувиар илүү цалин өгчихвөл театр хууль зөрчсөн болчихдог гэх мэт зүй тогтолцоог өөрчлөх шаардлага үнэхээр бий.
Э.ТЭКҮ
