Цэлмэг өөрийгөө захирч чадахаа нэгэнт больчихсон байв. Өмнө нь хэзээ ч ингэж хорсол бухимдал, үзэн ядалтанд автаж байгаагүй залуу. Одоо яг л аалзны торонд унасан ялаа шиг арвагнаж байна гээч. Найзынхаа аавын оршуулганд очоод харсан зүйл нь түүний дотрыг арзагануулж, сэтгэл бодлыг нь ёстой л улаан шоргоолжны үүрийг эвдэх шиг бужигнуулж орхижээ. Тогтож сууж чадахгүй торонд орсон болжмор шиг дэвхцэх сэтгэлээ барих гэж анхандаа нэлээд хичээсэн ч санах бүр чанга чанга орилж хашгирмаар эсхүл хавийн юмсыг хэмхчихмээр ч юм шиг. Санахгүй байхын арга даанч алга. Тархи толгой нь хоосрон эзгүйрч, хөмөрсөн тогоон дотор орсон мэт Цэлмэгт орчлон харанхуйлан үдээс хойшийг хагас солиорлын байдалд өнгөрүүлсэн ч ямар нэгэн үйлдэл хийх ёстойг дэмий зүйл гэж бодолгүй эрслэн шийджээ. Маш хурдан амжуулахгүй бол энэ тамаас салахгүй нь гэж итгэсэн Цэлмэг үдшийн бүрийтэй уралдан эмээгийндээ очив.
Түүний нүүр царайд хувирал гарч, нүд нь муурынх шиг очтон байсныг лааны сүүмгэр гэрэлд насанд дарагдсан цөлх эмгэн хэрхэн анзаарах билээ дээ. Цэлмэг хам хум цай уусан болоод л гарч түлээ нүүрс, хог новшоор дүүрсэн амбаарыг онгичин байж гайгүй сайн ишилсэн жоотуу, атганд дүүрэн багтсан лужир том лоом аваад гэрт ч оролгүй буцлаа. Оройтож харьсан Цэлмэг үг сүггүй тайчин орондоо шургаж хөнжлөө толгой дээгүүрээ нөмөрч, нам дугжрах гэж санасан ч нойрыг нь хэн нэгэн хулгайлаад эсхүл зээлээд авчихсан юм шиг сураг байдаггүй. Хэдэн цаг хөнжлийнхөө даавууг сэмэртэл хөрвөөсөн Цэлмэг ад шүглэсэн бодолдоо тарчлан байж арайхийн унтжээ. Нөгөө хүн гудамж талбайгаар Цэлмэгийг гүйцэн алдаж хөөж яваагаар түүний зүүд эхлэв. Яаж ийгээд зугтаж бултах гэж Цэлмэг хөлсөө дуслуулан гүйх аж. Өдөржин хөөцөлдсөн хоёр харанхуйд л сая төөрөлджээ. Энэ удаад. Цэлмэг баригдсангүй. Хаа нэгтээгээс:
-Чамайг би заавал ална даа! гэж догшин хахирган дуугаар заналхийлэх нь чихэнд нь ердөө дэргэдээс нь хэлэх шиг тодхон сонсогдож байлаа. Хэрвээ баригдах юм бол алуулна гэдэгт бат итгэсэн Цэлмэг орцонд орогнов. Гэтэл гудамжны цэнхэр сандалд хөлөө жийж суусан нөгөө хүн нарийхан шөвгөр үзүүртэй урт балиусыг дугариг цэнхэр хайрганд шир ширхийлгэн түргэн шаламгай урж, хааяа эрхий хуруугаараа имрэн үзэж байснаа солгой гарынхаа шуугаар хөлсөө шударч:
-Чамайг барьж аваад яг ингэж ална! хэмээн хөмхийгөө зууж заналтайяа хэлээд босч гудамжинд явсан том сэгсгэр шар нохойг шилэн хүзүүнээс нь атгаж өндөрт өргөн хүүхдүүдийн дүүжлэгддэг намхан савлуурт дөрвөн мөчийг нь тэлж хүлээд, ирлэж байсан хутгаараа гэдсийг нь хүү татахад бүх дотор эрхтэн нь цүл палхийн гоожиж шороотой холилдоход цусанд будагдсан алуурчин:
-Харж байна уу, яг ингэж гээд цустай хутгаа өргөн хөхрөхөд ухасхийн өндийсөн Цэлмэг хоёр алгаараа нүүрээ дарж:
-Чи харах болноо, чамайг би… гээд айдсаа дарж хэсэг хэвтээд бослоо. Дахин унтах сонирхол үнэхээр байсангүй. Тэрээр ажилдаа тун их яарч байв. Өвлийн урт шөнө дундарсан ч гэгээ орох бас ч зайтай. Цэлмэг явахаар бэлтгэв. Бэлтгэж цөхөх юу байхав. Том эсгий гутал углаж, хөвөнтэй бээлий аваад гэрээс гарав. . Хашааны үүдний харалдаа овоолсон цасны дэргэд тавьсян жоотуугаа дээрээ шидэж, лоомоо атгаад зорьсон газар луугаа алхлаа. Хүрэх газар хол, хахирган өвлийн үүрийн жавар хатуу ч Цэлмэгийг шалавхан хүрэх юмсан гэх хорхойссон ёрын санаа нь холын зайд уралдаж буй тамирчин шиг итгэлтэй хөтлөх авай. Цэлмэгийн хүрэмний зах битүү цантаж, өвлийн өвгөн шиг болсон амьтан уур савсуулж алхахдаа баруун чих нь час часхийж байгааг ч анзаарсангүй.
-Чамайг үнс болгоод салхинд хийсгэчихье! Тэгээд чи эцэг, хүү хоёрыг доромжилж, намайг алахыг чинь харъя, новш минь. Яасан их басамжилдаг дурак вэ. Намайг юу ч хийж, эсэргүүцэж чадахгүй гэж бодсон юм байх даа. ёстой холоо хэвтэнэ. Одоохон очоод самраад хаячихъя гэж амандаа шивнэсээр Цэлмэг жавар зүсэн зам хороосоор явлаа. Чухам юу хийх гэж байгаагаа Цэлмэг хоромхон ч ухаарах завдалгүй гагцхүү өвлийн тачигнасан жавраас хавьгүй илүүтэй өөрийг нь ирлэсэн хорсол үзэн ядалтандаа дийлдэн шагайгаар татах цасыг галзуу хүн шиг туучсаар гэгээтэй зэрэгцэн оршуулгын газрын зах руу оров. Цэлмэг замд тааралдах хөшөө чулуудыг сүлжиж явсаар нэгэн сүрлэг хөшөөний өмнө зогсоод хорсолтой харж, тамхи асаагаад ойрхон ойрхон сорж байснаа тонгойн цас атгаж, хоёр алгаа хорстол бүр халууун оргитол үрж:
-Ингээд чи, ингээд чи гэж хашгираад жоотуугаа авч хөшөөний бичээсийг балбаж гарав. Тас няс, чад падхийн үсчих үйрмэг чулуу тал тал руу цацагдаж, хэдхэн хормын дараа л нямбайлан сийлж алтдан боронзодсон нэр үгүй боллоо. Цэлмэгийн сэтгэл үүгээр ханасангүй. Ингээд чиний нэр орчлонгоос арчигдлаа. Одоо чамайг гээд лоомоо шүүрч хөшөөний суурийг балбав. Тэс хөлдүү газар лужир том лоомны буултыг няслах төдий санасан мэт дүлий дүмбэ царайлан харин ч лоомыг нь өөдөөс нь шидэж байхад Цэлмэг “ингээд, ингээд…” гэж үглэн улайрсан бух шиг балбасаар л байлаа. Бүхий л биеийнх нь хөлс чийхран хөдөлгөөн нь юунд ч түүртэхгүй болж үнэхээр булуу нь халсан нь илт. Өвөл, жавар хоёрыг тас мартан зүтгэжээ. Чамгүй хугацаанд тасралтгүй балбаж балбаж, хөшөөний ёроолын газрыг өм цөм ховхчин сэндийлж хөшөөг ганхуулж эхлэв. Үүндээ урамшсан Цэлмэг хөлдүү хөшөөг мбрлөн хүчлэн түлхэж ганхуулсаар лагхийтэл унагаад авав. Тэгээд ч хорсол зэвүүцэл нь дарагдсангүйгээр барахгүй хийж буй ажилдаа эрэмшсэн Цэлмэг хөшөөний чулууг лоомоор гөнжиж, газрын хэвгийг дагуулан өнхрүүлж хажуугийн жалга руу бөмбөрүүлчихээд уур савсуулан дуслах хөлсөө шударч, тамхиа асаан тэрхэн зуур амсхийн зогсов. Одоо түүний өмнө үүнээс ч чухал ажил буйг гэнэт санасан Цэлмэг татаж байсан тамхиа шидчихээд лоомоо шүүрч толгойгоо таслуулсан мэт харагдах оршуулгын дөрвөлжин хавтанг ховхлохоор булан руу нь дэлсэв. Сайтар цутгасан цементэн хавтан, хөлдүү газар хоёрын завсраар Цэлмэгийн лоомны үзүүр оч үсэргэн ойж буусаар л… Цэлмэг ядрахыг умартжээ. “Ингээд чи, ингээд чи” гэж үглэн галзуурсан мэт балбах Цэлмэгийн лоомны дууг оршуулгын газрын хөшөө чулуунууд нэгээс нэгэндээ дамжуулан цуурайтуулсаар л… Цэлмэгээс нэлээд алсад ч тодхон харагдах газарт талийгаачийг оршуулахаар ирсэн хүмүүсийн хэн нь ч түүний юу хийж байгааг анзаарсангүй. Нүх ухаж байгаа хүн л гэж бодоо биз. Цэлмэг ч хэсэг хүмүүс ирчихсэн талийгаачийг нутаглуулж буйг мэдээгүйгээр барахгүй түүнд өмнөх ажлаасаа өөрийг анзаарах сөхөө үнэндээ байсангүй. Түүнд тийм мэдрэмж аль хэдийнэ үгүй болсон юм чинь. Орчлон ертөнцөөс гүн тасарч, хорсол зэвүүцэлдээ бат бэх хүлэгдсэн Цэлмэг хавтангийн буланг газраас хөндийрүүлэн аанай л балбасаар л байлаа. Хавтан, газар хоёрын завсар лоомоо шургуулж өргөлөө. Цэлмэгийн чухам хаанаас нь гарч байгаа их тэнхээ юм бүү мэд. Хавтанг өвдөгнөөс өндөр өргөж ирснээ лагхийтэл буцаагаад хаяв.
-Яасан хүнд новш вэ. Заавал ухаж гаргана даа, чамайг. Үнс болгоод салхинд хийсгэнэ гэж хорсон үглэсэн Цэлмэг хавтанг дахин өргөж бүр босгоод ирэв. Шүдээ зууртал нь хүчилсэн Цэлмэг хавтанг гэдрэг нь түлхэж унагав. Тэгээд өвдөглөн сууж сул шаргал элсийг яг л нохой газар самардаж байгаа юм шиг зайлуулсаар авсны буланг гаргаж ёроолд нь хүртэл сэндийллээ. Цэлмэг босч төмөр утас авч:
-Ингээд чи хүн доромжилж байгаарай, новш минь гээд санасандаа хүрч байгаа бололтой тамхи асаан түр амсхийгээд авс руу хорсолтойгоор нулимж авсыг лоомдон гөнжиж өндийлгөөд, төмөр утсаар оосорлон чангаасаар нүхнээс гаргаж чадлаа. Эцэж туйлдсан Цэлмэг арай ядан алхсаар хог новш, цаас цуглуулж бөгцөгнөв.
Оршуулганд оролцогмдын уйдаж залхсан зарим нь хөшөө чулуудыг сонирхон тэнд энд тархаж байлаа. Таньдаг мэддэг хэн энд нойрсож байна вэ гэдэг ч бас сонирхол татсан зүйл биш гэж үү. Зэрэгцэж алхсан хоёр залуугийн нэг нь:
-Хүүе тэр хүнийг хар даа. Ганцаараа хүн оршуулна гэж баймааргүй юм. Авсны дэргэд л тонголзоод байна ш дээ гэхэд нөгөөх нь:
-Булш л ухаж байгаа биз. Ингэдэг хүмүүс зөндөө байдаг юм аа. Айх ичих гэж үгүй болсон цаг шүү дээ. Юундаа гайхаад байгаа юм бэ гээд тоосонгүй.
-Хар л даа, түрүүнээс хойш ганцаараа ухаад байх шиг харагдсан юм. Арай хүний мах идмээргүй юм. Галзуу солиотой юм брлов уу. Очиж хөөж явуулъя гэхэд дэргэдэх нь тамхи асаангаа:
-Яах гэсэн юм цагийн гарз, тэгээд ч үгэнд орохгүй. Цагдаа дуудаад ч нэмэргүй юмны нэг чинь энэ. Одоо ажил цэгцэрч байгаа байх буцъя гээд эргэхэд:
-Яанаа, гал түлээд шатааж байна, нөгөө авсаа. Ямар бузартай амьтан бэ гээд Цэлмэгийг чиглээд гүйчихэв. Өнөө залуу тамхиа татаж зогсоход бас нэг хижээл эр хажуугаар нь өнгөрөхдөө:
-Юу гээд зогсоод байгаа юм бэ. Тэр балайг харж байна уу гээд мөн л тэр зүг гүйлээ. Шатаж байгаа авсыг лоомоор нүдэж, галзуурсан мэт орилж хашгичих Цэлмэгийг эхний залуу ар нуруунаас нь тэврэн авахад Цэлмэг:
-Чи яаж тэнэглэж байгаа юм бэ. Намайг тавиад зайлаад өгөөч ээ, би энэ муу новшийг үнс болгож байна гэж хашгираад түүний гараас хариугүй мултардгийн даваан дээр арын хоёр ирж Цэлмэгийн гараас лоомыг салгалаа.
-Муу новш аавыг минь алчихаад зэрэгцээд хэвтэнэ гэнээ гэж үглэх Цэлмэгийг тайвшруулах гэж тэр гурав арга ядан зогслоо.
П.Батнайрамдал /МЗЭ-ийн шагналт зохиолч/
