Эрт дээр үес монголчууд зүйр үг хэмээх ертөнцийн сайн, мууг адилтган жишиж хэлдэг ардын цэцэн үгсийг яриандаа маш их хэргэлдэг байсан бөгөөд зүйр үгээр хүүхдээ хүмүүжүүлж, хоорондоо ярилцаж, билэг оюунаа хөгжүүлдэг байсныг бид мэднэ. Мөн орчин цагийн нийгмийн хөгжил, хувьсалийг даган шинээр зүйр үг, зүйрлэл олноор төрж байдаг. Ингээд эрт дээр үеийн зүйр цэцэн үгс болон одоо цагийн шинэ зүйр үгийг мэддэгээ энд бичиж, мэдэхгүйгээ эндээс уншиж амьдралд хэрэгтэй ардын цэцэн үгсээ мартахаасаа өмнө сэргээж, санаж, баяжуулжуулаад аваарай.
1. Аваагүй байхад авгай сайхан Aлаагүй байхад үнэг сайхан
2. Aймхай хүн 10 үхнэ
3. Айсан хүнд аргал хөдлөнө
4. Айвал бүү хий Хийвэл бүү ай. /All for one, one for justice/
5. Ажил хийвэл ам тосдоно
6. Ажил хийвэл дуустал Давс хийвэл уустал
7. Aавдаа адуу манахыг заах
8. Аавын сургааль алт Ээжийн сургааль эрдэм
9. Aхаа алд хүндэл Дүүгээ дэлэм хүндэл
10. Ах нь хэлдэг Дүү нь сонсдог
11. Амьд явбал алтан аяганаас ус уунa
12. Aлтны дэргэдэх гууль шарлана.
13. Амьд хүний гэрч болхоор Үхсэн хүний дэр бол
14. Ам нээвэл Уушиг нээ
15. Аяганы хариу өдөртөө Агтны хариу жилдээ
16. Аавын бийд хүнтэй танилц Агтны бийд газар үз
17. Ам алдвал бариж болдгүй Агт алдвал бариж болдог
18. Айлаас эрхээр аврдаа ух
19. Айлын хоол амттай Адууны мах чанартай
20. Амьдийн зол Үxэсний xоxь
21. Арслангийн зориг үнэгэнд тусгүй Үнэгний заль арсланд тусгүй
22. Арслан шиг архирхад Зурам шиг зугтах
23. Баас хатавч өмхийгөө тавихгүй.
24. Баярласан хэрээ бахирав
25. Баян хүн нэг шуурганд Баатар хүн нэг суманд
26. Бадарчны явсан газар балагтай
27. Биеэ мэдвэл хүн Бэлчээрээ мэдвэл мал
28. Борооны өмнө шороо Боохойн өмнө хэрээ
29. Бод идсэн боохой шиг
30. Болсон идээнээс бүү буц
31. Бушуу туулай борвиндоо баастай /Hasty climbers have sudden falls/
32. Бурмаар тэтгэхээр урамаар тэтгэ
33. Бухын доодхыг харж Үнэг турж үхнэ.
34. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй Бүлээн усаар угаавал хиргүй
35. Гай газар доороос Гахай модон дотроос
36. Гаднаа гяланцаг Дотроо паланцаг
37. Ганган хүүхэнд гархи нэмэр Галзуу нохойнд салхи нэмэр
38. Ганган хүүхний үхэл хавар намар
39. Ганц мод гал болохгүй Ганц хүн айл болохгүй
40. Гашуун үг зүрхийг сүлбэнэ Галтай ус амьдралыг сүйтгэнэ
41. Гүйх нохойд гүйхгүй нохойн саад
42. Дааганааас унаж үхдэггүй Даравгараасаа болж үхдэг
43. Далай усаар ханадаггуй мэргэд номоор ханадагуй
44. Дааxин дор баатар Даxан дор xүлэг /Don't judge a book by its cover/
45. Даахгүй нохой булуу хураана
46. Даруу зан хүний чимэг
47. Дархан хүн бурхан ухаантай
48. Дайсан ирэхэд дариа нухах
49. Дассан газрын Даавуу зөөлөн
50. Дуслыг хураавал далай Дуулсныг хураавал эрдэм
51. Далайд дусал нэмэр /A drop in the bucket/
52. Дуугүй хүний доодох нойтон
53. Дуугарвал дуу нэг Дуудвал хүч нэг
54. Дулаан явбал мянган лан
55. Дэмий үг дээвэр дээгүүр Илүү үг өрхөн доогуур
56. Долоо дордож, найм сэхнэ
57. Долоо хэмжиж нэг огтол / Be careful before every step/
58. Дүлийдээ найдаж унгараг гэгч
59. Дөч гарсан эр Дөрөө дарсан ат
60. Дээрээ гүйдлээ олохгүй бол Доороо суудлаа олохгүй
61. Дээшээ тэнгэр хол Доошоо газар хатуу
62. Зан сайтай айлд хүн цуглана Замаг сайтай нууранд шувуу цуглана
63. Зангаа мэдэлцвэл хэлэлцэхэд амар Замаараа явбал моринд амар
64. Замын нохой хуцаж л байдаг Жингийн цуваа явж л байдаг
65. Залуу насны алдааг Засаад явах нь гайхамшиг
66. Загасчны морь усгүй Залхуугийн гадаа түлээгүй Залгидагын гэрт хоолгүй
67. Зүснийхээ мууг мэдэхгүй толио муулах Зүрхнийхээ мууг мэдэхгүй нөхрөө муулах
68. Зуун төгрөгтэй явснаас Зуун найзтай яв
69. Зуун ямаанд жаран ухна
70. Зөөлөн нь хатуугаа иддэг
71. Зовлонгийн түргэн дээр Жаргалын удаан дээр
72. Зовох цагт нөхрийн чанар танигдана
73. Жаргалтай газар хүн тогтохгүй өвстэй газар мал тогтохгүй
74. Жаргал даахгүй Зовлон даана
75. Жаран чавганц уралдхад нэг нь түрүүлдэг
76. Илжигний чихэнд алт хийсэн ч сэгсэрнэ, ус хийсэн ч сэгсэрнэ
77. Их идсэн ч өмхий Бага идсэн ч өмхий
78. Инээсэн болгон нөхөр биш Уурласан болгон дайсан биш
79. Маргаашийн өөхнөөс Өнөөдрийн уушиг дээр
80. Мал тэжээвэл ам тосолно Хүн тэжээвэл толгой цусдана
81. Магтсан xурим xүүxэн дээрээ …
82. Муу л бол хойд талын хар айл
83. Муу эрд халдага дараа
84. Муу эр дайнд хөөрнө
85. Муу явахаар сайн үх
86. Муу хүний дуу чанга Мухар үхрийн мөөрөх их
87. Муу нэрийг хусавч арилахгүй Сайн нэрийг хүсэвч олдохгүй
88. Муу ноxойн гэдсэн шар тос тогтоxгүй
89. Муу санаа биеэ отно
90. Муу нуухаар сайн илчил
91. Муу хүн идсэнээ, сайн хүн явснаа
92. Муу xүнийг зар зарсан xойноо өр /If you want a thing done well, do it yourself/
93. Муу муудаа, муна гадсандаа дээрэхлхүү
94. Мэдэхгүй -мянган үгийн таглаа
95. Нохой сүүлээ, сүүл хонхорцогоо
96. Нохой цатгахгүй юм эзэндээ гарз
97. Нохой явган гахай нүцгэн
98. Нойрноос морио, чөмөгнөөс xутгаа
99. Нойрыг сэрж ханадаг, уурыг хорьж дардаг
100. Ноёнтой тэрсэлдвэл толгойгүй Нохойтой тэрсэлдвэл хормойгүй
101. Ноxойн үxэл сэгэнд Ноёний үxэл чуулганд
102. Нөхрийн хэрэг бүтвэл өөрийн хэрэг бүтнэ
103. Нэг үхрийн эвэр доргиход мянган үхрийн эвэр доргино
104. Нэр хугархаар яс хугар
105. Нэр нэгтийн чих нэг
106. Нэг сумаар хоёр туулай буудах
107. Нэг үгнээс мянган утга цацарна
108. Нүгэлийн нүдийг гурилаар хуурав
109. Ороо нь ороогоороо жороо нь жороогоороо
110. Одож өнгөрсөнд бүү харамс одоо болохоос бүү шантар
111. Өөрийн толгой дээрх бухлыг харахгүй байж Хүний толгой дээрх өвсийг харах
112. Өглөгч хүн өөртөө хоосон
113. Өглөөний нарыг нар гэж бүү бод Өсөхийн жаргалыг үүрд гэж бүү бод
114. Өөдлөх айл үүднээсээ гэдэг
115. Өст хүн өлийн даваан дээр
116. Өөрийн санаа өөртөө зөв
117. Өнчин хүн өр нимгэн
118. Өнчинг тэжээвэл хүн болно Өргүүлдгийг тэжээвэл мал болно
119. Өрөөлийг тэтгээд өөрөө өөдөл
120. Өнгөрсөн борооны араас цув нөмрөх
121. Өргүй бол баян Өвчингүй бол жаргал
122. Сайн хун санаагаараа
123. Сарны гэрлийг уул халхална Саруул ухааныг уур халхална
124. Сохрын газар сохор Доголонгын газар доголон яв
125. Сорж идсэн хоолноос Амталж идсэн шөл сайхаан
126. Cэжгээр өвдөж, сүжгээр эдгэнэ / Fancy may kill or cure/
127. Cайхан хүүхэн гэрийн чимэг Cайн хүлэг эрийн чимэг
128. Саваагүй ноxой саранд xуцна
129. Санаа муут яван хатна Сарьсан багваахай наранд хатна
130. Санаа зөв бол заяа зөв.
131. Cайн явах санааных
132. Сайныг дагавал сарны гэрэл Мууг дагавал могойн хорлол
133. Санаж явбал бүтнэ Сажилж явбал хүрнэ
134. Сайн санааны үзүүрт шар тос
135. Сайн хүний нэрийг гурав худалдаж идэх
136. Сайн болж гэвэл би хийсэн гэх Муу болж гэвэл тэр хийсэн гэх
137. Сиймхий ч гэсэн гэр минь Сэгсгэр ч гэсэн ээж минь
138. Суусан цэцнээс явсан тэнэг дээр
139. Сурсан эрдмийг сураар боож болохгүй
140. Танилтай бол талын чинээ Танилгүй бол алгын чинээ
141. Тэнхлүүн явхад тэмэээгээр туслахаар
142. Тэвдэж явхад тэвнээр тусал
143. Төрийн төлөө огтоно боож үхэв
144. Төрөөгүй хүүхдэд төмөр өлгий
145. Тэжээсэн бяруу тэрэг эвдэнэ
146. Тураг шувууг дэвэлтээр нь Туурайт хөлгийг явдлаар нь
/ A bird may be known by its songs/
147. Тогоо хагаравч тулгандаа Олгой хагаравч гэдсэндээ
148. Ууж идэхдээ уургын морь шиг Унтаж хэвтэхдээ ургаа хад шиг
149. Уйлах хүүхдийн хошного урд өдрөөсөө умалзана
/If you laugh before breakfast you'll cry before supper/
150. Уур биеийг зовооно Уул морийг зовооно
151. Уулыг цас, эрийг нас дарна
152. Уулын чинээ цагааныг хумсын чинээ хар дарнаа
153. Урамыг нь хугалахаар ууцыг нь хугал
154. Уул усны ойр нь дээр Ураг төрлийн хол нь дээр
155. Унаж яваад морио Ханилж яваад нөхрөө
156. Урт хэл хүзүү орооно Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ
157. Үнэн үг хэлсэн хүнд хүн өшөөтэй Үхэр унасан хүнд, нохой өшөөтэй
158. Үгэн дотор үг байдаг Үхэр дотор тугал байдаг
159. Үхэрийн сүүлэн дээр хутга
160. Үг хэдий гашуун ч амьдралд тустай Эм хэдий гашуун ч биенд тустай
161. Үхлээ эрсэн хуулгана Муурын сахалаар оролдоно
162. Үxсэн хүн үг xэлдэггүй
163. Хааны алба халаагүй Эзний алба ээлжгүй
164. Харамч хүн хоёр дахин төлдөг
165. Xармалсан юм хар нохойны аманд…
166. Хайр нь дотроо хал нь гаднаа
167. Хүн ахтай дээл захтай
168. Хүн хирээрээ, тэмээ тэнгээрээ / Man can do no more than he can/
169. Хүн хэлээрээ, мал хөлөөрөө
170. Хүн нэрээ, тогос өдөө
171. Хүний сайныг ханилан байж мэднэ Xүлгийн сайныг унан байж мэднэ
172. Хүн болгон адилгүй Хүлэг болгон жороогүй
173. Xүн болоx багаасаа Хүлэг болоx унаганаасаа
174. Хүн нэмвэл хүнс нэмнэ
175. Хүний эрээн дотроо Могойн эрээн гаднаа
176. Хүний юм хүчгүй
177. Хүний олон хүнээ барьж иддэггүй
178. Xүний ноxой идxээр өөрийн нохой идэг
179. Хүний xүү xүрэн бөөртэй
180. Хүн хэлэхээс нааш, цаас чичихээс нааш
181. Xүний юманд xүрз барисан xужаа шиг Өөрийн юманд өндгөө дарсан галуу шиг
182. Хүний бурхан өөрийн буг хоёр адил
183. Хичнээн жаргавч орондоо бүү дуул Хичнээн зововч орондоо бүү уйл
184. Хийвэл бүү ай Айвал бүү хий
185. Хийх хүн аргыг нь олно Хийхгүй хүн шалтаг хайна
186. Хойшоо харсан нүхэнд нар тусдаггүй
187. Хойноос ирээд хот манайх Хотонд ороод хонь манайх
188. Хөгшин азарга жороо сурах
189. Хөнжилийхөн хэрээр хөлөө жий
190. Хэрээ хэрээнийхээ харыг гайхах
191. Хошуу нэмэхээр хуруу нэм
192. Худал үгийг мянга давтвал үнэн болно
193. Хувцасаар нь угтаж Ухаанаар нь үддэг
194. Хүргэн хүү хүчтэй Хүзүүний мах амттай
195. Хүсэн юм хүзүүгээр татна
196. Хонх нь дугарахаар дамар нь таг Хоёулаа дугарахаар лам нь таг
197. Хог новгүй бол гэр цэвэр Хэрүүл шуугиангүй бол сэтгэл амар
198. Хэл хэдий хурц боловч завжаа цоолж чадахгүй Нүд хэдий гэгээн боловч духаа олж үзэхгүй
199. Цаст уулын цагаан барс Цагаа болхоор шоргоолжинд бариулнаа гэж…
200. Цэцэн үг цээжинд Цэцэг навч ууланд Хошин уг хоолойд Хонх дамар лам бий
201. Цэцэн үг цээжинд Цэцэг навч ууланд Хошин уг хоолойд Хонх дамар лам бий
202. Цаг цагаараа байдагуй Цаxилдаг xөxөөрөө байдагүй
203. Цаг цагт нэг цадна Цагаан сараар нэг цадна
Үе үе нэг цадна Үхэр гаргахаар нэг цадна
Цувж явсан барсаас Цуглаж суусан шаазгай дээр
204. Цусаа гартал зодолдож Тосоо гартал тэврэлдэх
205. Цуутай хүүхэн хуримгүй
206. Чоно борооноор
207. Шунал ихэдвэл шулам болох
208. Шиврээ бороо дээлэнд халтай Шивнээ үг нөхөрт халтай
209. Эвт шаазгай буга барина
210. Эдээрээ оролдвол эвдэхийн шинж Эхнэрээрээ оролдвол салахын шинж
211. Эдээр биеэ чимэхээр Эрдмээр биеэ чим
212. Эзэн нь юмаа мэддэг эрэг нь усаа хашидаг
213. Эзэн хичээвэл заяа хичээн
214. Эр хүнд итгэхээр эрхий хуруундаа итгэ
215. Эр хүн зоригтой аваас чоно чацга алдна
216. Эр xүний жаргал эзгүй xээр
217. Эрийн муу ч Эмийн дээр
218. Эрийг бүү бас Далайг бүү янд
219. Эрлийг сургаар олдог, эрдмийг хичээлээр олдог
220. Эрүүл биед саруул уxаан
221. Эрхийг сурахаар бэрхийг сур
222. Эрт босвол нэгийг үзнэ Орой унтвал нэгийг сонсон
223. Эрдмийг эхнээс эвийг эртхэнээс
224. Эрдэмтэй хүн даруу Их мөрөн дөлгөөн
225. Эхийн санаа үрд үрийн санаа ууланд
226. Эргээд уулзаxад ээж сайxан эргүүлж мөлжxөд xүзүү сайxаан
227. Эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураахгүй байх
228. Эх нь хээр алаг бол Хүү нь шийр алаг
229. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартай
230. Эцэггүй хүүгийн толгой том Эхгүй охиний бөгс том
231. Яарвал даарна
232. Ямааны мах халуун дээрээ
235. Ялихгүй зүйлээс ямааны гарз
236. Ялихгүй өглөг баяжихад садаа
237. Явсан нохой яс зууна
238. Яаравч бүү явган суу Ядравч бүү ташуураа тул
239. Хааны албанаас илүү хасны алба
240. Хар гэртээ хаан , бор гэртээ богд
241. Хүний замаар хурдалж явснаас Өөрийн замаар гэлдэрч яв
242. Хэрэг удавч ялзрахгүй Хэрээ өтлөвч бууралтахгүй
243. Хялмаа ихэдвэл зуд болно, Хялар ихэдвэл сохор болно
244. Уйтгараар дүүрсэн ордноос Жаргалаар дүүрсэн овоохой дээр
245. Улааныг xарж урваx, шарыг xарж шарвалзаx
246. Урт хэл хүзүү орооно
247. Уулын бугыг хараад унасан морио хаях
248. Ухаангүй ноёнд урагшгүй албат
249. Тэнэгийн дотор уужуу
250. Саруул тал байвч шаврыг нь мэд Сайхан амраг байвч санааг нь мэд
251. Согтуу хүн сохор ухааантай
252. Сумаа тавьж нумаа нуух
253. Сүх далайтал үхэр амар
254. Өртэй хүн өөдлөхгүй Өттэй ямаа таргалахгүй
255. Ойрын жаргалд ташуурч алсаа боддоггүй хүн Алахаар бордсон гахай адил ажиггүй хэвтэх…
256. Онгойж байхаар умайж бай
257. Олны хүч оломгүй далай
258. Манжин байхад махаар яахав
259. Муу хүнд үг бүү дуулга Мухар үхэрт худга бү үзүүл
260. Илжиг модон хударгандаа
261. Жор мэдэхгүй ламаас Зовлон үзсэн чавганц дээр
262. Даргын өөдөөс үг хэлэх Салхины өөдөөс сөрж шээх адил
263. Дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ
264. Долоон хүүгээс Доголон өвгөн дээр
265. Дур эзнээ голохгүй Дунд чөмөг сүүжээ голохгүй
266. Гуйна гэдэг гутамшиг Гуйлгана гэдэг гайхамшиг
267. Гомдлыг уураар тайтгаруулдаггүй Галыг тосоор унтраадаггүй
268. Би явж байна Бээжин сууж байна
269. Буруу замаар будаа тээвэл буцахдаа шороо тээнэ
270. Авах хүн тонгойж Өгөх хүн гэдийнэ
271. Айлгүйгээс хамаргүй нь
