Ер нь үнэндээ бол 1942 он бол Испанийн колоничлол Америк тивд эхэлсний ой болохоос бус Америкийг нээсний ой биш юм. Хатуухан хэлбэл уугуул индианчуудыг хүйс тэмтрэн, өнө эртний соёлыг нь устгаж эхэлсний ой ажээ. Тэгэхээр Америк тивийг хэн нээсэн бэ? Хаанаас, ямар хүмүүс тэнд очиж суурьшсан бэ гэдэг асуултад шинжлэх ухаан одоо хүртэл хариулаагүй байна. Үүнийг тайлах гэж шинжлэх ухаан бараг 200 жилийг зориулжээ.
Ялангуяа Орос, Америкийн эрдэмтэд үүний төлөө олон жил ажиллажээ. 1974 онд энэ хоёр орны эрдэмтэд Алеутын арлууд дээр гурван сар археологийн судалгаа хийж, Монголын говь хийцийн чулуун зэвсэг олжээ. Энэ нь Америк тивийг анх хэн нээсэн юм бэ гэдэгт хариулт болох байв. Харамсалтай нь, эрдэмтэд нь өөрсдөө монгол хэл мэдэхгүй байсан тул археологийн малталт хийсэн эдгээр арал нь язгуур монгол нэртэй байсныг мэдээгүй ажээ.
Учир нь, эдгээр арлын нэр нь Атга, Адаг, Уушиг, Их Нүдэ тэдгээрийн ойр орчмын газар нутаг нь Цагаан Тайга, Атту, Агат гэх зэрэг олон монгол, монголжуу нэртэй байдаг гэнэ.
Тэгэхээр өвөг монголчууд амьдрахын эрхээр ан гөрөө хийж, амьдрах тавтай орчин хайж 8-25 мянга, магадгүй 30-40 мянган жилийн тэртээ Америк нутагт хөл тавьсан байж болох юм гэж МУ-ын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, эрдэмтэн агсан С.Жамбалдорж авгай сонин санаа дэвшүүлсэн юм. Монголын говь хийцийн чулуун зэвсэг Америк тивээс олдоно гэдэг бол монголчуудын хувьд гайхалтай нээлт юм. Аляскийн хойгт Чагаан тайгун гэж одоо ч газрын зурагт тэмдэглэгдсэн нь Цагаан тайга гэж монголчуудад хэтэрхий ойлгомжтой байгаа юм. Бас Карлуг буюу Харлаг гэдэг үг ямар нэг аймгийн нэр байж мэдэх юм. Аляскийн гол мөрний нэрийг сонирхвол Ноатак буюу нутаг, Кокалин буюу Хөх, Хөх олиг, Ээк буюу Эх гол нэртэй газар байна. Эдгээрийг монгол үг мөн үү, биш үү гэдэгтэй маргах хүн бараг байхгүй биз ээ. Алеут арлын хүмүүс эх хэлээ Unangan буюу унаган хэл гэж нэрлэдэг юм байна.
Хэл шинжлэлийн судлаачдын нотолсноор эскимосчуудын ярьдаг Ескимо-Алеут овгийн хэл, Гренландын хүмүүсийн ярьдаг На-Дене хэл нь уугуул индианчуудын ярьдаг Америнд овгийн хэлнээс тэс өөр гарал үүсэлтэйг нотолжээ. Харин монгол хэл тэрхүү Америнд овгийн хэлтэй гарал үүсэл нэгтэй. Тэгэхээр Америк тивд хүрсэн Азийн анхны хүмүүс нь монгол гаралтай, монгол унаган хэлтэй, монгол говь хийцийн чулуун зэвсэгтэй өвөг монгол хүмүүс байжээ.
Азийн анхны хүмүүс эхлээд Аляскт хүрсэн гэх таамаглалыг дэвшүүлэгчид нь 15-18 мянган жилийн тэртээ ээлжит мөстлөгийн үеэр далайн түвшин одоогийнхоос 90 метрээс нам дор байсан тул Берингийн хоолой хавиар Ази тивийг хойд Америктай холбосон хуурай газар байсан гэж үздэг. Уг хүзүүвчээр туулж гарсан анхны анчид өмнө зүг үргэлжилсэн аварга том мөсөн уул, уул гүвээтэй тулгарчээ. Гэхдээ цааш цаг агаар дулаарч эхэлснээс хойш иймэрхүү мөсөн гүвээ буюу мөстлөгийн үед хойд Америкийг бүрхсэн мөсөн хуяг дундуур хайлалтын хонгил гарсан юм байна. Харин хэзээ ч юм бэ мөстлөгийн түрлэгт автагдсан зэрлэг ан амьтан, амьтад урагшилсаар, хүмүүс ч түүнийгээ хөөж хамт урагшилсан байж болох юм.
Америкийн индианчуудын монголчуудаас өвлөж үлдсэн олон зүйл байдаг гэнэ. Тэд одоо ч гэсэн Ailo буюу айл гэж хот айлаа эзэд дээдсээ “надаан” буюу хаан гэж бидний нэгэн адил нэрлэсээр байна. Мөн, алеут хэлний тольд “Адии” буюу Аугаа гэдэг үг нь бурхан шүтээн сахиус гэсэн утгатай ажээ. Аугаа их, хүчирхэг, шилдэг хэмээх утга агуулсан энэ үгээр олны манлай болсон сайн хүнээ өргөмжлөн дээдэлдэг хэвээрээ ажээ.
Ш.Галсанбаатар
