Тун удахгүй "Усны гудамж" хэмээх олон ангит киногоо үзэгчиддээ толилуулах гэж буй Найруулагч, продюссер Б.Баяртай ярилцсанаа та бүхэндээ хүргэж байна.
–Та чамгүй олон баримтат кино хийчихсэн байх аа. Бас баримтат кинонууд тань гадаадын олон кино наадамд амжилттай оролцдог…
-Яахав гайгүй оролцчихно оо. Би бол баримтат киноны найруулагч хүн. Бүх Оросын кино урлагийн дээд сургуульд (ВГИК) баримтат кино найруулагч мэргэжлээр суралцсан. Миний анхны баримтат кино бол 1997 онд хийсэн "Усчин" кино юм. Анхны энэ кино маань олон улсын баримтат кино наадмын тэргүүн шагналыг авч байлаа. Түүнээс хойш яг өөрийнхөө нэрээр овоглож хийсэн бүтээл гэвэл 16 байна. Захиалгын, энэ тэр киногоо оролцуулахгүйгээр шүү дээ. Сүүлийн үед "Сар анх мандсан нутаг", "Хаадын хаан" зэрэг баримтат кино хийсэн. Заримыг нь олон улсын наадамд оролцуулах бодол байгаа.
–Тэгвэл манай кино урлаг, тэр дундаа баримтат киноны хөгжил ямар байна гэж боддог вэ?
-Манай баримтат киноны хөгжил мундаг шүү дээ. Ер нь нийгэмд болж байгаа явдлыг хараад, сонсоод, уншаад байхад киноны хөгжлийг хэдэн видео киногоор дүгнэх гээд байх шиг байгаа юм. Видео кино шүү. Тэгэхээр кино гэж юу вэ, видео кино, фильм гэж юу вэ гэх зэрэг ойлголтуудаа ялгаж салгачих хэрэгтэй юм. Нийгэмд кино урлагийн хөгжил ийм тийм гэж их ярьж байгаа хэрнээ баримтат киног ор тас орхичихсон. Тэгэхээр баримтат киног кино биш гэж үздэг хүмүүс ч их байдаг юм шиг харагддаг. Барууны өндөр хөгжилтэй оронд техник технологийн хөгжил дээр суурилан хийгдэж байгаа кинонуудын дэргэд манай видео кинонууд бол хүүхдийн тоглоом л гэсэн үг. "Аватор", "Терминатор" зэрэг киног манай ямар кинотой харьцуулж болох вэ?. Энэ талаар ярихад улс төр, нийгэм, эдийн засгийн байдал зэрэг олон асуудлыг хөндөн ярих хэрэгтэй болдог учраас ингээд зогсоочихъё. Би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр манайхан уран сайхны киногоор дэлхийн зиндаанд өрсөлдөх болоогүй ээ. Харин баримтат киноны төрөл бол бидэнд хавьгүй ойр. Сэдэв байна, хаана ч байхгүй гайхамшигтай монгол ахуй, түүх соёл маань байгаад байна шүү дээ. NBA-ийн сагсан бөмбөгчдийг өөрсдийн сагсчидтайгаа, эсвэл хөлбөмбөгийн шигшээ багаа Реал Мадридтай жишээд үз. Уран сайхны киноны хөгжил ч ийм л байна. Би Монгол үндэстнээ муулж, эх орноо үгүйсгэх гэж байгаа юм огт биш. Гэвч, гашуун боломж, үнэн ийм л байгаад байгаа юм. Тэгэхээр эхний ээлжинд баримтат киногоо түлхүүхэн тордоод өгөх юм бол бидэнд бас гарц байгаа юм биш үү гэсэн санаа миний цээжинд үргэлж явдаг юм.
–Та "Усны гудамж" нэртэй олон ангит киноны продюссерээр ажиллаж байгаа гэв үү. Энэ киноныхоо тухай ярихгүй юу?
-"Усны гудамж" кино маань телевизээр гараад байгаа сериалуудаас арай өөр төрлийнх болох юм. Юугаараа өөр байх вэ гэхээр тухайн нийгэмд болж байгаа үйл явдлууд кинонд тусгагдана гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, "Хөвсгөлд нэг бурхан гаргадаг хүүхэн байна гэнэ ээ" гэдэг ч юм уу эсвэл саяхан нэг их нойтон цаг унасныг кинондоо тусгадаг ч юм уу. Телевизийн урлаг өндөр хөгжсөн АНУ, Герман, Англи зэрэг оронд ийм төрлийн сериал кинонууд их хийгддэгийг мэдэх юм. Нийгэмд болж байгаа үйл явдлууд киноны баатарт тохиолдож байгаа явдал болон зэрэгцээд явчихна гэсэн үг. Энэ утгаараа шууд драмтай кино гэж нэрлэгддэг. Үүнийг манай кино баг туршаад хийж үзэж байгаа юм. Эхний ээлжинд 30 ангитай хийхээр төлөвлөөд байна.
–Ийм төрлийн киноны ач холбогдол нь юу байх бол?
-Нийгэм гарч байгаа эерэг сөрөг үйл явдлуудыг киноны баатрууд маань өөр өөрсдийн үзэл бодол, харж байгаа өнцгөөс тайлбарлана. Тэгэхээр кино үзэж суугаа хүмүүс нээрээ ч тийм юм болов уу, тэгвэл зүгээр юм даа гэх зэргээр нэг асуудлын талаар нийгмийг хамарсан хэлэлцүүлэг өрнөж ч болохоор байгаа юм.
–Кино хэзээнээс гарч эхлэх вэ?
-Ирэх сарын эхээр гарч эхлэх болов уу. Шууд драмтай, жүжигчдээс өндөр түвшний ур чадвар, хурд шаардаж байгаа учраас мэргэжлийн чадварлаг жүжигчдийг сонгож байна. Үндсэн драматург кинонд байна. Гэхдээ шинэ содон үйл явдал нийгэмд өрнөвөл бушуухан тэрийг тусгаад оруулчихна. Өдөр тутмын сонин, телевизийн мэдээ шиг шуурхай байдлаар нийгмийг тольдоно гэсэн үг байхгүй юу.
–Манай кино урлагийн салбар, холбогдох байгууллагын үйл ажиллагаа зэрэгт хийж бүтээж байгаа хүний дуу хоолой, үзэл бодол хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Та яагаад оролцдоггүй юм бэ?
-Надад тэгэх сонирхол одоохондоо алга. Анзаараад байхад, манайхан нэг нэгийгээ их доош нь хийдэг, бие биеэ ухаж төнхдөг юм билээ. Надад тийм орчин хэрэггүй шүү дээ. Би хүнтэй дайсагналцалгүйгээр уран бүтээлээ хиймээр байна. Бас хүний араар сайн муу хэлж явмааргүй байна. Жишээлбэл, би нэг хүнтэй жаахан уран бүтээлч яриа өрнүүлж, санал солилцох гэхээр болдоггүй, таардаггүй. Энэ одоо юу хийж гийгүүлсэн болоод ингэдэг юм гээд хорхойтой шүдэндээ зуучихна. Тэгээд байдал улам даамжирдаг юм шиг билээ. Тэгэхээр би тийм байдал руу зүтгээд яах юм гэж боддог.
–Гэхдээ дөнгөж цухуйж гарч ирж байгаа залууст мэдлэг чадвартай хүний туслалцаа дэмжлэг үргэлж хэрэгтэй байдаг. Тэдэнд яагаад мэддэг чаддагаа зааж өгч, баримтат киноны уран бүтээл илүү давуу талтай шүү гэж хэлж өгч болохгүй гэж?
-Яг зөв. Ингээд санал бодлоо солилцох хэрэгтэй шүү дээ уг нь. Би ч ингэж боддог. Миний хийсэн олон баримтат кино бий. Хэрвээ баримтат киног сонирхож байгаа хүнд бол хангалттай суралцах, судлах материал надад байна. Манай мэргэжлийн нэг гоё юм нь хэнд ч хийсэн бүтээсэн нь ил харагддаг. Ер нь тэгээд хүнийг хэлснээр нь биш хийснээр нь дүгнэдэг шүү дээ. Баяр найруулагч юу хийсэн юм, баримтат кинондоо юу тусгасан юм гэдгийг бэлхнээ харчихаж болно. Үндэсний телевизэд ажиллаж байхдаа 10 гаруй нэвтрүүлэг санаачлан хийсэн байдаг. Одоо тэднээс гурав нь л үзэгчдийн сайн мэддэг байнгын үзэх дуртай нэвтрүүлэг болсон байна билээ. Баяр гэж хүний кино урлагт хийж байгаа хөрөнгө оруулалт, оролцоог хийж бүтээсэн бүхнээс минь л хараасай гэж хүсч байна. Үнэхээр надтай уулзаж асуух зүйлээ асуусан залуустаа, уран бүтээл хийхээр зорьж байгаа хүүхдүүдэд би чин сэтгэлээсээ тусална.
–Та сүүлийн үед эзэнт гүрний монголчууд гэсэн сэдвийг баримтат кинондоо түлхүү тусгах болсон байна лээ?
-Бараг тэгж ойлгож болох байх. "Эзэнт гүрний монголчууд" гэдгийг захын хүн ярьдаг болж, жаахан хүүхэд хүртэл Добу мэргэн, Дува сохорын тухай ярьж, түүх соёлоо эргэн судлах хандлагатай болж байна. Энэ үед би "Эзэн гүрний Монгол" гэж дахин улиглахгүйгээр шинэ түүхийг нээх хүсэлтэй байна. Тухайлбал, Атилла хааны тухай Европын зургаан оронд баримтат киноны зураг авсан. Атилла бол баруун Хүннүгийн хаан байсан. Хүннүчүүд монголчуудын өвөг дээдэс мөн л юм бол Атилла монголчуудад хамаатай. Тиймээс би "Хаадын хаан" гэсэн баримтат кино хийж байгаа. Чингис хааны тухай социалист нийгэмд юу гэж ярьдаг байлаа. Нэрийг нь ч дуудах хориотой байсан. Түүнтэй адил Атилла хааны тухай түүхийг католик шашинтнууд зориудаас гуйвуулсан юм билээ. Энэ тухай баримтыг Итали, Герман, Унгерийн түүхч эрдэмтэд ярьж байна. Атилла хаан бол тухайн цаг үеийнхээ сор болсон удирдагч, гайхалтай хаан байсан. Түүний тухай таагүй түүхүүд бол католик шашинтнуудын явуулга байсан гэдгийг хүлээн зөвшөөрч эхлээд байна. Тиймээс би тэр гадаадын эрдэмтдийн ярьж байгаа түүх баримтуудыг кинондоо тусгаж өөрсдөөр нь энэ үгийг хэлүүлсэн. Тэгэхгүй бол монголчууд сагсуурч байна гэж хэлж магадгүй шүү дээ. Адгийн наад зах нь намайг өөрийнхөө хувийн үзэл бодлоор сайхан залж байна даа гэх хүн байхыг ч үгүйсгэхгүй. Тэдний өмнөөс би гадаадын нэр хүндтэй судлаач эрдэмтдээр "бамбай" хийж байгаа юм. Тэдний ярьж буйгаар Атилла хаан намхавтар нуруутай, онигор нүдтэй, сархгардуу хамартай, тачир шингэн сахалтай байсан гэж сурвалж бичигт бичсэн байдаг юм билээ. Тэгэхээр яах аргагүй монгол хүн байсан шиг байгаа юм. Манайхан ч өөрсдөө мэдэхгүй түүхийг гадаадын эрдэмтэд баримттайгаар ярьж байгаа. Яагаад гэвэл суурин иргэншлээр олон зуун жил амьдарч яваа хүмүүс сурвалж бичгүүдээ сайн хадгалж авч үлдсэн байдаг юм байна. Гэтэл нүүдэлчин удамтай бидэн шиг хүмүүст дорвитой сурвалж бичиг бага үлджээ гэхэд хилсдэхгүй.
Олон олон нээлтүүдийг бид баримтат кинотойгоо хамт хийж болохоор байгаа.
–Манайд гарч байгаа ихэнх сериал Солонгосынх. Тэднийг "Савангийн дуурь" гэдэг. Харин та юу гэж боддог вэ.
-Би нэг ч сериал үзэж байгаагүй. Тэр ч бүү хэл Венесуэлийн "Халтар царайт" киног ч үзэж байгаагүй. Яагаад гэвэл сериал кино хүний оюун ухаанд хар тамхи шиг нөлөөлдөг гэж миний нэг найз надад хэлснээс болоод үзэх сэдэл төрөхөө больчихсон юм. "Халтар царайт" кино гарч байхад гаднах орчин харин надад их сонин байдаг байсан юм. III, IY хорооллын хөл хөдөлгөөн, дуу чимээ агшин зуур нам гүм болж тахалд өртчихсөн хот шиг болчихдог байж билээ.
Харин өнөө үед бол сериал кино хэрэгтэй л байна шүү дээ. Хүмүүс тэндээс өөрт хэрэгтэй ямар нэг зүйлийг олж авч л байгаа. Савангийн дуурь гэж гоочилж байгаа ч гэсэн тэднийг дуурайж ихэнх телевизүүд дэргэдээ сериал кино хийцгээсэн шүү дээ. Тэднийг одоо гоочлохоор "ишиг эврээ ургахаар эхийгээ мөргөнө" гэгчээр ёс зүйн хувьд муухай байхгүй юу. Япон, Солонгосын сериал дунд сайхан, хүний амьдралд хэрэгтэй кино байдаг болоод л хүмүүс их үздэг биз. Цаашид харин бид өөрийнхөө хийж байгааг чанаржуулах хэрэгтэй юм.
ЯРИЛЦСАН Г.ЛХАГВАДОРЖ
