Намтар
Бэгзийн Явуухулан нь Монголын их яруу найрагч байв.
Тэрээр Завхан аймгийн Жавхлант суманд 1929 онд төрсөн. 1949 онд санхүүгийн техникум, 1959 онд Горькийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургууль тєгсчээ. "Би хаана төрөө вэ?", "Мөнгөн хазаарын чимээ", "Тэхийн зогсоол", "Хар-Ус нуурын шагшуурга", "Хээр хоносон сар" зэрэг бүтээл туурвижээ. 1964 онд Монгол Улсын төрийн шагнал, 1979 онд соёлын гавъяат зүтгэлтэн цол хүртжээ. Б.Явуухулан нь Завхан аймгийн Жавхлант суманд 1929 оны 3-р сарын 19-нд төрсөн. Тэрбээр 1948 онд Санхүүгийн сургууль төгсч нийслэл хотод суух болсон тэр жил Явуухулан гуай хоёр дүүгийн хамт хэдэн малаа тууж, олон үхэр тэрэгнийхээ хонхыг жингэнүүлэн Улаанбаатар хот руу нүүсэн байна. Санхүүгийн сургуулийн оюутан Б. Явуухулан 1949 онд анхны шүлгээ нийтлүүлснээс хойш 1950 онд “Бидний хүсэл”, 1952 онд “Цэнхэр мандлын тэнгэр дор” хэмээх хоёр ном хэвлүүлээд Москва хот дахь А.М.Горькийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургуульд суралцахаар одов. Дэлхийн утга зохиолын нэгэн их голомт болсон энэ сургуульд /1954-1959/ суралцсан жилүүд бол Б. Явуухулангийн уран бүтээлийн цэцэглэлтийн онцгой үе юм. 1959 онд орос хэлээр хэвлэгдсэн “Лирика- /уянгын шүлэг/, монгол хэлээр хэвлэгдсэн “Мөнгөн хазаарын чимээ” номууд нь түүнийг яруу найргийн ертөнцөд утга уянгын онцгой содон найрагч орж ирснийг зарласан байна. Монголын эртний туульс, ардын урт дуу, үлгэр домог, уламжлалт яруу найргийн үр шимээр амалсан найрагч өрнө дахины утга зохиолын сонгодог өв уламжлалаас суралцах хүртэлх зам харгуй бол түүний яруу найргийн их нүүдэл байсан юм.1964 онд Монгол Улсын төрийн шагнал, 1979 онд соёлын гавъяат зүтгэлтэн цол хүртжээ.
Б.Явуухулан номнууд
"Биднийхүсэл" 1954
"Цэнхэр мандалын тэнгэр дор" 1954
"Мөнгөн хазаарын чимээ" 1961
"Хар Ус нуурын шагшуурга" 1965
"Хээр хоносон сар" 1966
"Тэхийн зогсоол" 1970
"Намрын мөнгөн өглөө" 1977
"Ээлтэй сэлэм" 1978
"Дэлхий" 1979
"Бүсгүй хүнийг хайрлах сэтгэл" 1980
"Дорнын эгшиглэн" 1991
"Зохиолын түүвэр" 1-р боть 1986, 2-р боть 1990, 3-р боть 1996
"Цэнхэр мандалын тэнгэр дор" 1954
"Мөнгөн хазаарын чимээ" 1961
"Хар Ус нуурын шагшуурга" 1965
"Хээр хоносон сар" 1966
"Тэхийн зогсоол" 1970
"Намрын мөнгөн өглөө" 1977
"Ээлтэй сэлэм" 1978
"Дэлхий" 1979
"Бүсгүй хүнийг хайрлах сэтгэл" 1980
"Дорнын эгшиглэн" 1991
"Зохиолын түүвэр" 1-р боть 1986, 2-р боть 1990, 3-р боть 1996
- Хөх манхан тэнгэрийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Хөмсгөн сарны аялах алсын алс тойрогт
- Холын хоёр одны тохиох бяцхан чөлөөнд
- Хоёр нүдний үзүүрт цэнхэрлэх төдий тэртээд
- Хөх манхан тэнгэрийг эзэгнэхэн төрлөө би
- Цаст цагаан уулыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Цан хүүрэг савсаж үүлс ороох оргилд
- Цасан ширхэг царцаж мөс болох халилд
- Царгиа хүйтэн өвөлд сарлагийн бух дошсон
- Цаст цагаан уулыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Онгон цэнхэр талыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Орог саарал зэрэглээ хавар сүүмэлзэх хөндийд
- Орсон буурийн шүд өвөл хангинах хоолойд
- Yлэг гүрвэлийн мөрийг өдий хүртэл хадгалсан
- Онгон цэнхэр талыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Мөрөн голын усыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Мөнгөн сарны сүүдэр толиорон хөвөх долгионд
- Миний өвөг дээдсийн морины туурайнд наалдсан
- Хүний нутгийн шороог ариун усаараа угаасан
- Мөрөн голын усыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Yнэр ялдам агь гангыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Yүр шөнийн завсар шүүдэр буух навчинд
- Yрэл усан шүүдэрт нь одод гялалзах дэлбээнд
- Yхэлгүй мөнхийн бэлэгдэл цагаан уул цэцгэнд
- Yнэр ялдам агь гангыг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Зүүрмэглэгч хун шиг гэрийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Зүйдэлгүй цагаан өрхний хоймсолж томсон оосорт
- Зүрхэн улаан галтай ган тулгын тотгонд
- Зуун түмэн үед монгол хүний идээшсэн
- Зүүрмэглэгч хун шиг гэрийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Сайхан бүсгүйн сэтгэлийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Сормосон дундаан талимаарах алаг нүдний мэлмэрээнд
- Саалийн үнэр ханхалсан дээлийн хормойн нугалаасанд
- Санан санан уярах цэвэр ичимтгий аашинд
- Сайхан бүсгүйн сэтгэлийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Тэнхээт хүлгийн дөрөөг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Тэлмэн жороо морины шанхны үзүүрийн чичиргээнд
- Тэнгэрийн салхинаас бусдыг дээрээн гаргаж үзээгүй
- Тэнэгэр говийн сүрэг онгон хулангийн нуруунд
- Тэнхээт хүлгийн дөрөөг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Аадар хур бороог эзэгнэнхэн төрлөө би
- Амгалан тэнгэрийг цочоох аянгын догшин гялбаанд
- Ариун агаарт шүхэрлэх мөндрийн цагаан ширхэгт
- Алтан талд татах солонгын долоон өнгөнд
- Аадар хур бороог эзэгнэнхэн төрлөө би
- Цээлхэн дууний эгшгийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Цэнхэр хадган дээрх мөнгөн аягатай сархданд
- Цээл сайхан эгшигтэй уртын дууны аянд
- Цэнгэх зовох хосолсон хүний хувь заяанд
- Цээлхэн дууний эгшгийг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Хөх тэнгэрийн орныг эзэгнэнхэн төрлөө би
- Хөх Монгол алдаршсаны үе дамжсан домогт
- Хүчирхэг дээдсийн нутагт мандсан ардчиллын дөлөнд
- Хөрст алтан дэлхийн үрчлээт магнай болсон
- Хөх тэнгэрийн орныг эзэгнэнхэн төрлөө би
-
Шилийн богд уул
Шилийн богд уулСөнөсөн галт уул байна.
Шилийн богд уул
Амилсан сайхан домог байна.
Шилийн богд ууланд
Сар хээр хонох юм
Шилийн богд ууланд
Сэтгэл хоргодон үлдэх юм.
Шилийн богд уул
Талын намхан уул юм
Шилийн богд уул
Домгийн өндөр уул юм.
Ойр орчноос нь харахад
Оонын эвэр цухуймаар
Тоорой бандийг нуумааргүй
Тойгийн чинээ намхан юм.
Орой дээр нь гарахад
Орчлонгийн зах харагдмаар
Сүүмийх алс цэнхэрлэсэн
Сүмбэр их өндөр юм.
Оргил дээр нь гараад
Оройтож жаахан суухлаар
Тэргэл саран хүртэл
Тэвэрч болмоор дөтлөх юм.
Овооны чулууг нь түшээд
Олон юмыг бодохлоор
Тоорой бандийн бараа
Торойж харагдах шиг болох юм.
Домгийн сайхан нутагтай
Монголын сайхан оронд
Эр хүн болж төрсний
Хэрэг нь юу билээ?
Дариганга нутагт хэрвээ
Замын хүзүү таарвал
Орой дээр нь нэг
Гараад үзмээр уул байна.
Шилийн богд уул
Талын намхан уул юм
Шилийн богд уул
Домгийн сайхан уул юм.
Шилийн богд ууланд
Сар хээр хонох юм
Шилийн богд ууланд
Сэтгэл хоргодон үлдэх юм.
