Зохиолч П.Батхуягтай утга зохиолын тухай яриа өрнүүлэх сонирхол сэтгүүлч надад эртнээс төрсөн ч, нэг л завдахгүй явсаар саяхан уулзсан минь энэ билээ. Бидний яриа мэдээж бидэнд эрхэм яруу найраг, утга зохиолын тухай тухайлсан яриагаар эхэлж, эцэстээ хэн нэгний эсхүл хэний ч хамааралгүйгээр бий болсон тогтолцооны гажиг, хоцрогдмол байдлын талаарх орчин руу нэг мэдэхэд шилжсэн байв.
-Юуны өмнө яриагаа таны сүүлийн үеийн бүтээлүүдийн талаар эхэлбэл…
-Энэ жил “Биоплазм шүлгүүд” нэртэй яруу найргийн номоо, “Ганцаардлыг иднэ” жүжгийн зохиолын түүвэр, “Баруун шанаанд нь шулуун цохилт” нэртэй нийтлэлийн номоо хэвлүүлэх санаа байна. Бас хүүрнэл зохиолын нэг түүвэр, бас бус ном бий. Ер нь сүүлийн үед нийгэм, хүний мөн чанар, утга зохиолын талаар цөөнгүй эсээ бичсэн, тэднийгээ ч бас нийлүүлээд нэг ном болгох бодол байна.
-Хэсэг завсарлаад л хэд хэдэн ном гаргадаг нь ямар учиртай юм бол?
-За даа, ийм тийм учиртай гэхээсээ илүү аяс байдал нь л тэгж таараад байдаг юм. Түүнээс биш ямар нэгэн нарийн учир шалтгаан байхгүй.
-Таны намтрыг харж байхад анхны номоо гаргаснаас хойш тав, зургаан жил орчим завсарлаад дараагийн номнуудаа хэвлэсэн байна. Тэр завсрын жилүүдэд та уран зохиолоос хол хөндий байсан гэсэн үг үү?
-Бараг л утга зохиолын амьдралаас хол байсан. Ер нь нэг тийм эргэлзээтэй үе байсан гэх юм уу даа.
-Ахуй нийгэмтэй холбоотойгоор уу?
-Нэг их нийгэм, цаг үетэй хамаатай холбоотой гэхээсээ илүү П.Батхуяг гэдэг хувь хүнтэй холбоотой байсан юм. Би ер нь бага зэрэг эргэлздэг байсан л даа. Энэ утга зохиолын салбарт шилдэг бүтээл бүтээж чадах уу, магадгүй зүгээр хоёрдугаар зэргийн эсвэл сонирхогчийн түвшинд яваад байх нь хэрэгтэй ч юм уу гэж өөртөө асуулт тавиад эргэлзсэн, тээнэгэлзсэн үе байсан. Гэхдээ тэр үеэ би харьцангуй бүтээлч өнгөрөөсөн. Уншъя л гэж бодсон. Ер нь өөрийгөө Монголын утга зохиолыг цэгцтэй уншаагүй болохоо анзаарч, дээр нь дэлхийн утга зохиолыг харъя гэж бодоод нэлээд уншиж, судалсан. Хэдэн жил тиймэрхүү байдлаар өнгөрч яваандаа өөртөө бага багаар итгэж, орон зай байгаа гэж үзэн эргэлт буцалтгүйгээр уран зохиол гэдэг их сав руу өнгийсөн. Одоо анзаарахад тэр завсар үеийг их бүтээлчээр өнгөрүүлж, бага ч атугай өөрийгөө таньж мэдсэн гэж боддог шүү.
-Тэр үеэс л эхлэн уран зохиолын бүх төрлөөр бичье гэж боджээ.
-Тэгж л бодсон. Уран зохиолын зөвхөн нэг төрлөөр нь бичнэ гэдэг хувь хүнээс байгаль хийгээд ураг удмын, оюун санааны хүчтэй өгөгдөхүүн шаарддаг юм байна гэж ойлгосон л доо. Дан ганц яруу найраг бичээд түүгээрээ утга зохиолын түүхэнд мөр үлдээнэ гэдэг өндөр өгөгдөхүүнгүй л бол хүнд ямар ч боломж байхгүй гэдгийг анзаарсан гэх үү дээ. Нөгөө талаас өнгөрсөн зууны дэлхийн сайн зохиолчид утга зохиолын бүх төрлөөр жигд бичдэг байжээ. Набаковын л гэхэд зохиолуудаас нь илүү уран зохиолынх нь лекцүүдийг унших дуртай. Тэр чинь угтаа уран зохиол жинхэнэ мэргэшил болсныг харуулаад байгаа юм. Тэгээд л шүлгээс гадна шүүмж, өгүүллэг, эсээ, тууж, роман ч бичсэн. Жүжгийн зохиолыг ч оролдож байна. Энэ арваад жилд уран сайхны орчуулгаас бусдыг хийх гэж оролджээ. Орчуулга үнэхээр хэцүү даваа юм билээ. Нөгөө талдаа үнэндээ миний хэлний боловсрол дутсан л даа. Цөөн тооны шүлэг, өгүүллэг орчуулах гэж оролдож байлаа. Даанч ичээд больчихсон.
-Д.Батбаяр гуай дэлхийн уран зохиолын хэмжүүр нь үргэлжилсэн үг тэр дундаа роман гэж хэлсэн байдаг. Үүнтэй санал нийлдэг үү?
-Роман, жүжиг хоёр бол яах аргагүй хүний хүч тамир, оюун ухаан, бодол бололцоо бүгдийг шалгадаг. Үнэхээр роман бичиж байгаа зохиолч бол оюуны хүчийг маш ихээр зарцуулдаг болов уу. Жүжиг ч бас ялгаагүй. Хэцүү нарийн төвөгтэй, амьдралыг таньж мэдсэн байх шаардлага гээд олон зүйл нэхэгдэнэ. Тэгэхээр Д.Батбаяр багшийн хэлсэнтэй санал нийлж болно. Бодоод үзэхэд, хүн төрөлхтний дунд 100 сод зохиолч байлаа гэхэд тэдгээрийн дунд яруу найрагчид цөөхөн. Хэт онцгой, байгалиас яруу найраг бичих өндөр өгөгдөхүүнтэй учраас тэд гараад ирчихсан байгаа юм. Тийм онцгой хувь тавилан цөөхөн хүнд л оногдоно биз дээ? Тэгэхээр яруу найрагчид тийм 100 зохиолчид дунд 10 ч юм уу байх жишээтэй. Гэтэл цаанаа бол утга зохиолыг бүтээж байгаа гол хүмүүс нь романчид, жүжгийн зохиолчид байгаа юм.
-Нэгэн үе танай үеийн хэсэг залуус Монгол утга зохиолын өв уламжлалд сэтгэл дундуур байдгаа илэрхийлж, нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг байсан. Тэр нь өөрөө Монголын утга зохиол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөх болоогүй гэдгийг илэрхийлж байсан санаа байх?
-Нэг талдаа тийм. Бидний оюун санааны түвшин бол хүн төрөлхтний утга зохиолын сэтгэлгээний түвшинтэй дүйх болоогүй байсан. Одоо ч нэг их тийм өндөр түвшинд очсон гэж бодохгүй байна. Яагаад гэвэл бид чинь үндэсний онцлогоос болоод бас хэт үзэл сурталжсан байдлаас болоод олон жил хоцрогдмол явлаа шүү дээ. Гэхдээ тэр цаг хугацаанд огт юу ч хийгээгүй, үхмэл байсан гэж хэлбэл утга учиргүй зүйл болно. Бид үндэсний утга зохиолын боломжийн хэмжээний өв санг бүтээж чадсан. Түүнийг яагаад ч үгүйсгэх аргагүй. Мэдээж монгол хэлт уран зохиол ямар нэг хэмжээгээр, тодорхой хурдаар урагшилж л байсан. Тэр хэмжээгээр хөгжиж байжээ. Харин 90-ээд онд үндэсний утга зохиолын өв сангаа эргээд харах шаардлага үнэхээр гарсан байсан уу гэвэл байсан. Нийгэм, үзэл санаа, үнэт зүйлс бүхлээрээ өөрчлөгдөж, бид утга зохиолын ямар өв үлдээж, юу бүтээв ээ гэтэл бас л хэцүү дүр зураг харагдсан шүү дээ.
-Утга зохиолыг би хувьдаа хувь хүний үйл хэрэг гэж боддог. Гэтэл чанарын хувьд ямар үнэлэмжээр юм бүү мэд, мэргэжлийн зохиолч гэж яриад байдаг. Нэршлийн хувьд ийм байгааг хэрхэн тайлбарлах вэ. Сонирхогчийн зохиолч гэх ойлголт бас байх уу?
-Албан ёсны ойлголтоор тайлбарлавал мэргэжлийн зохиолч гэж утга зохиолын боловсролтой, системтэй мэдлэгтэй хүнийг хэлж болно. Дээр нь бүтээгч байх ёстой. Энэ хоёр хэмжүүрээр авч үзвэл мэргэжлийн гэдэг ойлголт гарч байгаа юм. Нөгөө талаас урлаг ч бай, нийгэм шинжлэх ухаан, ер нь бүх салбарт зайлшгүй мэргэшихийг шаардаад байгаа. Үнэхээр утга зохиолын салбарт зүтгэмээр байвал мэргэших л ёстой болж байна. Зүгээр сонирхоод, завсар зайгаар хийдэг байх юм бол оюун санааны шалгуурт нийцэх бүтээл гарах нь хэцүү л дээ.
-Манайд тэгвэл мэргэшиж чадаж байна уу. Туурвигчид бараг л бүгд сэтгүүлч гэсэн давхар мэргэжилтэй. Хос морьтой хүмүүс л үүгээр түүгээр манаргаад яваа юм биш үү.
-Үнэн. Бүгд л ямар нэг давхар ажил хийнэ. Түүнийхээ завсар чөлөөгөөр л юмаа бичиж байна ш дээ. Тэгэхээр утга зохиол дандаа хоёрдугаарт тавигдчихаад байна л даа. Цөөхөн зохиолчдын хувьд хийж байгаа үндсэн ажил нь уран зохиол байгаа юм. Эндээс үүдээд зарим хүмүүс юу гэдэг гэхээр, “Хоёрдугаар ажил бол ямагт хоёрдугаарх л байдаг юм аа. Тийм учраас уран зохиолын шилдэг сайн бүтээл бичигдэхгүй. Яагаад гэхээр гарын үзүүрээр хийдэг ажил биш. Хүн хувь тавилангаа, амьдралаа, үйл хэргээ, цаг хугацаагаа зориулж байж шилдгийг бүтээдэг” гэж хэлдэг. Үнэний ортой үг. Гэвч нэгэнт амьдарч яваагаас хойш амь зуух гэж нэг том ажил бас байна.
-Энэ ойлголт бараг л бүрэн дүүрэн үнэн үг байх. Тэгэхээр утга зохиолын үйл хэргийг нэгдүгээрт болгохын тулд хийх зүйл юу байх вэ.
-Олон зүйлээс шалтгаалж байгаа юм. Нэгдүгээрт, нийгмийн амьдралд зарим зүйлс асар бүрхэг байна. Их тодорхой болох ёстой. Жишээ нь, үнэхээр мэргэшсэн зохиолч бүтээлээ бичээд, тэр нь хэвлэлийн газруудын сонголтоор хэвлэгдээд борлуулалт хийгээд, менежментийг нь өөр баг аваад явдаг болох хэрэгтэй байгаа юм. Зохиолч хүн зөвхөн зохиолоо л бичнэ гэсэн үг. Дээр нь түүгээрээ зохиолч бодитой хэмжээний эдийн засгийн ашигтай ажиллаад явах тогтолцоо хэрэгтэй. Одоо бол хэвлэлийн газрууд зохиолчоос шууд мөнгийг нь аваад ном хэвлээд өгчихөж байгаа юм. Зохиолч юу хийж байна гэхээр яг нарийндаа бол худалдагч, борлуулагч, менежер хийж байна. Халааснаасаа мөнгөө гаргаад хэвлүүлчихэж байна. Тэгэхээр эрсдэлтэй байгаа биз дээ. Энэ харилцаанаас болж манай зохиолчдын ур чадвар өсөхөд саад учирч байгааг үгүйсгэхгүй. Хоёрдугаарт, үндэсний утга зохиолын талаар барих ямар ч бодлого алга. Төрөөс ямар сарын 21 мянган төгрөг нэхэж байгаа биш. Зүгээр л бодлогын хувьд дэмжлэг л хэрэгтэй байна.
-Цаг хугацааны хувьд хэр удаан төлөвших тогтолцооны тухай бид хоёр яриад байна вэ?
-10, 20 жил гээд шууд хэлчих хэцүү байна. Үнэндээ одоо бид оюунлаг нийгэм гэхээсээ илүү оюунлаг зэрлэгшил рүү яваад байна. Яагаад ингэж хэлээд байна гэхээр харахад бидэнд оюунлаг зүйл бүтээх эрмэлзэл байгаа. Тэгсэн мөртлөө цаад харилцаа нь зэрлэг болчихсон. Нэг үгээр бол мөлжлөгийн капитализмыг бид туулж байна. Оюуны алив үйл хэргийг дэмжихээс илүү эдийн засгийн ашиг тэргүүнд байна.
-Зохиолч хүний тухай хэвшмэл төсөөллүүд зөндөө л байдаг. Таныхаар зохиолч хүн энэ нийгэмд хэн байх ёстой вэ?
-Д.Батбаяр багш надад нэг удаа ингэж хэлсэн. “Би бол насаараа зохиолч явж байна. Яагаад гэвэл би автобусанд эрх чөлөөтэй, гудамжинд дураараа явж байна. Би бичихийн тулд хүмүүсийг, нийгмийн амьдралыг чөлөөтэй ажиглах хэрэгтэй биз дээ. Хэрвээ чи нэр алдартай болчихвол бусдыг ажиглаж чадахаа болино. Учир нь бусад хүмүүс чамайг ажигладаг болчихно” гэсэн. Үнэн шүү дээ. Хэрвээ тэгвэл автобусанд ч чөлөөтэй явж чадахгүй. Хүмүүс чиний нүүр ам, хөмсөг сормуусыг чинь таньдаг болчихоор миний гутал ямар байгаа бол, миний үс зүс яасан бол гээд өөрийгөө цэнэж эхэлнэ. Тийм бодолд эзлэгдсэн хүн бусдыг анзаарахгүй. Бүхэлд нь хэлбэл чи хэрвээ зохиолч болохыг хүсч байгаа бол нэр алдарт дурлаад байх нь утга учиргүй юм л даа. Тэгэхээр зохиолч хүн ийм чанартай байх ёстой. Аан, зүгээр зохиолч биш шоучин болъё гэж бодож байгаа бол өөр хэрэг. Энэ нийгэмд бол минийхээр зохиолч бол гол нь бүтээгч байх ёстой. Чиний тухай чи өөрөө биш бусад хүмүүс л ярьж байг.
-Та СУИС-д багшилдаг. Оюутнууддаа ч бас ингэж ярьдаг уу?
-Одоо тэгээд би ийм л зүйл ярьдаг болохоор миний хэлж ярьж байгааг сонсож л байгаа байлгүй дээ. Ер нь урлагт ил байх мэргэжил, далд мэргэжил гэж байгаа юм. Манайхан үүний ялгааг мэддэггүй. Би тэгж л боддог. Жүжигчин, дуучин хүн бол хүссэн хүсээгүй олонд ил. Гэтэл найруулагчид ил байгаад яах юм. Зохиолчид ч бас. Цаанаа байгаа үйл хэргийнх нь шугам нь “Чи цаанаа байх ёстой хүн шүү дээ” гээд илэрхийлээд байна шүү дээ.
-Манайхан бүгд ил яваад байдаг.
-Тийм (инээв). Манайхан яаж байна гэхээр нэг жүжиг найруулчихаад л жүжигчнээсээ илүү найруулагч нь яриад яваад байдаг. Уг нь бол хүмүүс тэр зохиолч, найруулагчийн жүжгийг үзээд л боллоо шүү дээ. Ярьж тайлбарлаад байх ямар ч хэрэг байхгүй. Зохиолч ч гэсэн зохиолоо бичээд гаргаад тавьчих. Хүн уншвал уншина л биз. Гэтэл “Би үүнийг ингэж бичлээ” гэх шаардлагагүй. Харин би ийм үзэл санаатай зохиолч боловч үйлийн үрээрээ багш хүн. Хүссэн хүсээгүй ил хүн. Үнэндээ нусгай багуудаас нь эхлээд овоо учраа олох хүртэл бүх насныханд уран зохиолын хичээл заалаа. Би уран зохиолын мундаг мэдлэг боловсролтой гэж өөрийгөө хэлэхгүй. Надад гэхдээ одоохондоо ямар ч уран зохиолын багшид байхгүй нэг зүйл байна. Монголын боловсролын бүх түвшинд уран зохиол заасан туршлага, зөвхөн Батхуягийн гэх заах арга барил. Энэ бол миний мэргэжлийн үнэт зүйл. Би хаана ч хэлнэ. Тэр л үүднээсээ хааяа сэтгүүлчидтэй хальт уулзчихаад байдаг юм. Сонин энэ тэр дээр нүүрээ матарлачихдаг гэмтэй. Түүнээс биш зохиолчийн хувьд би заавал бичсэн зохиолоо тайлбарлаад байхыг хүсдэг ч үгүй, албагүй. Тэртээ тэргүй чи номоо оюун санааны ертөнцөд гаргаж тавина. Чамаас шалтгаалахгүйгээр чиний бичсэн зүйл өөрийн хувь тавилангаар цаашид амьдарна.
-Зөвхөн утга зохиол бус манай урлагт дэлхийн жишгээс гадуурх ямар нөхцөл байдал үүсчихээд, цаашид хөгжихөд саад болоод байна вэ?
-Яг манай өнөөгийн урлагийн харилцаанд юу дутагдаад байна гэхээр урлагийнхан бие биенээ сайн танихаа байсан, хэн нь хаана юу хийгээд байгааг харуулах нэгдмэл харилцаа байхгүй болсон. Найруулагчид юу гээд байна гэхээр зохиол олдохгүй байна гээд байдаг. Гэтэл ямар нэг хэмжээгээр Монголын зохиолчид жүжиг, кино бичээд л байна. Найруулагч, зохиолчийн хооронд оюуны ямар ч харилцаа байхгүй болсон. Уг нь бол театр олон уран бүтээлчийн цогц үйл хэрэг. Тэнд жүжгийн зохиолч, жүжигчид, найруулагч, тайзны зураач гээд бүгд байх ёстой. Кино ч бас тийм нийлмэл урлаг. Гэтэл бие биенээ таньж мэдэхгүй, харилцаа байхгүй юм чинь зохиолч найруулагч хоёр яаж хамтарч бүтээл хийх юм бэ. Одоо бол зохиолчид ч жүжиг үздэггүй. Найруулагчид ч ном уншдаггүй. Энэ байдлыг засах нэг л арга байгаа. Сургалтаар буюу боловсролоор засна. Яах вэ гэхээр СУИС-д кино, жүжгийн зохиолч, найруулагч, урлаг судлал, шүүмжийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэж байна. Ингэснээр бүгдийг нь ойртуулах, нэгдмэл цогц харилцааг нь бий болгох боломжтой.
Хар ухаанаар бодоход л зохиолч, найруулагчийн ангийн оюутнууд бие биенээ таньж мэддэг болно. Найзалж нөхөрлөнө. Хожим тэд бүтээл туурвил хийнэ гэхээр бидэн шиг шилээ маажаад зогсохгүй. Би бол жишээ нь театрын найруулагч нарыг таньдаггүй.
-Зүс танина…
-Тийм. Найруулагчид ч намайг мэдэхгүй. Тэгэхээр яаж бид уран бүтээлч харилцаа өрнүүлэх вэ дээ. Үүнийг бодоод үзэх юм бол залуу үедээ боломж олгохын тулд сургалтын түвшинд нь тэдгээр хүмүүсийг нэг дор төвлөрүүлээд явбал үр дүн нь өөр гарна. Тиймээс л тайз дэлгэцийн урлагийг бүтээдэг бүх мэргэжилтнүүд СУИС дээр бүрэн утгаараа төвлөрч байна. Өмнө нь бол тус тусд нь энд тэнд бэлтгээд театрынхан өөрсдийгөө л таньдаг, зохиолчид нь зохиолчдоо таньдаг, харьцдаг байсан. Одоо ч тийм л байгаа. Ер нь урлаг бүтээе, дэлхийн түвшинд ярих кино, тайзны бүтээл хийнэ гэвэл энэ л жишгээр явах учиртай. Дээр нь би боддог юм. Манай урлагийн сургуулиуд багш авахдаа өөр өөр өнцөг, урлагийн үнэлэмжтэй хүмүүсийг сонгоосой. Манайд бол яадаг гэхээр “За манай төгсөлтөөс нөгөө хэнийг авъя. Их аятайхан хүүхэд байгаа юм” гээд авчихдаг. Тэгэнгүүт нөгөө ажилд орсон шавь буюу залуу багш оюутнууддаа багшийнхаа ярьсныг л яриад байдаг. Бүр 10, 20 жил заасан лекцийг дараагийн багш нь заагаад л яваад байгаа юм.
-Багш нар арга барил, урлагийн талаарх үзэл бодлын хувьд олон талт байснаар оюутнууд илүү хөгжинө гэж үү.
-Тийм, одоо бол нэг л шугамаар яваад байна. “Жүжиг бол ийм юм аа” гээд бүх багш нь заагаад байдаг. Нэг багш орж ирээд “Кино зохиол гэж нэг ногоон юм байдаг юм” гээд ярихад дараагийнх нь багш “Яг нарийндаа кино бол цэнхэр юм” гэдэг ч юм уу. Оюутнуудын оюун санаа хөгжих, дэвших, задрахад хэрэгтэй биз дээ. Тэр л үүднээс нэгэн хэвийн өнгө төрхтэй онол биш олон үзэл бодлын олон өнцгүүд урлагийн сургуулиудын сургалтад нэвтрэх ёстой. Тэгж байж хүүхдүүд задарна. Одоо бол бид хангалттай ном ярилаа шүү дээ, хө. Номноос л хичээлээ заагаад байдаг. Чи мэргэжлийн сэтгүүлч хүн. Гэтэл танай багш нарын зааж байсан зүйлүүдийг сэтгүүлзүйн хэдэн ном сугалахад л олчихож байгаа юм. Миний зааж байгаа уран зохиолын тэр олон зохиолчийн намтар гэхэд л оюутнуудад зориулсан гарын авлага дээр байж л байгаа. Оюутнууд тэнд цагаа үрээд, төлбөрөө төлөөд л суугаад байдаг. Тэгээд төгсөөд гартал багшийнх нь дөрвөн жил заасан юм нь нэг номон дээр байж байвал гунигтай юу.
– Сэтгүүлзүй, утга зохиолын боловсрол бол одоо тэгээд үр дүнгүй болоод байна гэж үү?
-Би ойлгохдоо энэ хоёр салбар бол хамгийн хоцрогдонгуй явж байгаа. Яагаад гэхээр тэр сэтгүүл, утга зохиолын сургуулиудад түрүүний ярьдаг олон өнцөг гээч зүйл байхгүй. Яагаад гэвэл нэг багшийн ярьсныг дараагийн багш яриад “Багшийн багшийн багш аа, миний хайртай Ленин багш аа” гэдэг шиг юм болоод байна. Лениний шавь нар л яваад байна гэсэн үг биз дээ. (Инээв)
-Манай сургуулиуд тэгж нэг чиглэлээр олон багш аваад байх боломж нь хэр байдаг юм бол доо?
-Хамгийн гол нь наадах чинь. Жишээ авъя л даа. За Монголын утга зохиолын хичээлийг Батхуяг зааж байна. 1920-1930-аад оны үеийн уран зохиолыг нэг семистерт оюутнуудад уншина. Тэр нь 20 цаг байдаг ч юм уу. 40-50-иад оныхыг бол Есөн-Эрдэнэ заана гэдэг ч юм уу. Ийм байх ёстой байтал одоо бол бид 1920-1990 оны уран зохиолыг нэг багш бүгдийг нь туучихаж байгаа юм. Ийм байхаар багш гуай өөрийн өнцгөөс, өөрийн уншсан, өөрийн хайртай зохиолчдыг л ярина. Нөгөө олон тал өнцөг байхгүй. Нэг л шугам гээд байгаа чинь энэ шүү дээ.
-Багш хүн заагаад байна уу, уншигч хүн хичээл заагаад байна уу гэж үү?
-Харин тийм. Хамгийн гол нь бас энэ л юм даа. Үндсэндээ манай энэ боловсролын салбар бол оюутнуудыг яг багшийн гарт л оруулчихаад байгаа юм. Сургалтын хувьд ийм л бодолтой байна даа. Гэтэл оюутнуудад шинэ мэдлэг мэдээлэл, үзэл хандлагыг мэдэх юмсан, сонирхолтой багш байгаасай гэсэн эрмэлзэл өндөр байна.
Ямар ч байсан миний хувьд тогтсон хэв маягийг өөрчилж, аль болохоор өөрсдийгөө чөлөөтэй байлгах тийм л орчин руу чиглүүлье гэсэн зорилгоор энэ кино, жүжгийн зохиолын гэсэн мэргэжлүүдийн хүүхдүүдтэй ажиллаад байна. Дашрамд нэг зүйлийг хэлэхэд ном уншихаа больчихсон энэ цаг үед бол яг нарийндаа хамгийн их нийтэд хүрч болох, хүмүүсийг сэхээрүүлэх төрөл бол кино, жүжиг хоёр байна. Чи бод л доо, яагаад 30-аад онд манай бүх зохиолчид жүжиг бичсэн юм. Нийтээрээ бичиг үсэггүй байсан шүү дээ. Хэчнээн ном хэвлээд ч хүмүүс уншиж чадахгүй юм чинь. Тэгэнгүүт “Харанхуй Засаг” ч юм уу “Учиртай гурван толгой” ч юм уу тоглоход түүнийг үзсэн нийгмийн олонх бол шууд л хүлээж авсан. Тэгэхээр энэ тайз, киноны урлаг илүү нөлөөтэй. Одоо ч хэвээрээ. Цаашдаа ч тийм байх биз.
-Тэгэхээр таны зорьж байгаагаар бол урлагийн чиглэлийн боловсон хүчнүүд нэг газраас гарч ирснээр урлаг хөгжинө. Үүнтэй зэрэгцээд утга зохиол ч бас хөгжих учиртай юм байна.
-Тийм. Нэг салбар нь тэргүүлэх чиглэлтэй бол бусад салбар нь түүндээ чирэгддэг. Утга зохиолын төрлүүдийг харахад хэсэг нэг төрөл нь түрээд, аажимдаа буурч эргэн тодордог байсан. 1960-аад оныхон байна. Гайхалтай яруу найрагчид гарч ирсэн. Ямар олон уншигчтай, ямар нэр хүндтэй байлаа даа. Гэтэл 1970-аад оны дундуур манай хүүрнэл зохиолчид гарч ирсэн. Дараа нь 1990-ээд оноос яруу найраг дахин мандсан. Зөвхөн энэ ч бус нэг хэсэг манай театрууд маш хүчтэй байлаа. Ингээд нэг ээлж дараатай яваад байна. Жаахан сонин юм ярихад нийтийн дуунд манайхан нэг хэсэг яаж хошуурч байлаа. Одоо яаж байна. Түүнтэй л адил. Гэтэл одоо эргээд юм өөр болж байна. Урлагийн төрөл зүйлүүдийн хувьд одоо ээлж ёсоор бол кино урлагт эргэлт гарах ёстой.
Т.Есөн-Эрдэнэ
