Б.Цацрал: “Утга зохиолын орчуулга миний мөрөөдөл”

Б.Цацрал: Англи хэл сайн мэддэгтээ биш монгол хэлээ гайгүй мэддэг болохоор би орчуулга хийдэг юм

Сэтгүүлч, орчуулагч Б.Цацралын орчуулсан “Солиорол”, “Краппийн сүүлчийн бичлэг” жүжгийг “Black Box” театрын уран бүтээлчид тайзнаа амилуулсан. Тэгвэл саяхан болж өнгөрсөн “Гэгээн муза” наадмын нэг хүний жүжгийн төрөлд энэ хоёр бүтээл өрсөлдөж, “Солиорол” жүжгийг амилуулсан Л.Эрдэнэ-Очир шилдэг эмэгтэй гол дүрийн шагнал хүртсэн. Мөн “Краппийн сүүлчийн бичлэг” жүжгийг амилуулсан Г.Мөнхжаргал шилдэг эрэгтэй гол дүрийн шагналтан болж, “Гэгээн муза” хүртсэн билээ.

-Юуны өмнө манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулаач. Урлагийнхан бол таныг сайн таних байх. Харин үзэгч, уншигчид Б.Цацрал гэж ямар хүн байна вэ гэдгийг сонирхож байх шиг байна?

-Миний үндсэн мэргэжил сэтгүүлч. Анх сэтгүүлч мэргэжил эзэмшээд, тухайн үедээ төрийн төв хэвлэл гэгдэж байсан “Ардын эрх” сонинд ажилласан. Тэнд ажиллаж байтал төр хэвлэлгүй байх ёстой гээд, “Ардын эрх” сонин татан буугдаж, тэр суурин дээр нь “Өдрийн сонин” байгуулагдсан. Тэгэхэд ч би ажиллаж байлаа. Сүүлд 2001 оноос “UB Post” сонинд орж ажилласан. Түүний хажуугаар “Өнөөдөр” сонинд соёл урлагийн чиглэлээр бичдэг байсан. Сүүлдээ бүрмөсөн “Өнөөдөр”-ийн хүн болоод, тэндээ  ажилласан. Гэхдээ хэдэн жилийн дараа ажлаасаа гарсан. Утга зохиолын орчуулга гэдэг миний мөрөөдөл байсан. Хобби гэж хэлэхээр энэ ажлыг хэтэрхий хямдхан бодсон болно. Тийм учраас би хобби гэж хэлмээргүй байна. Энэ миний мөрөөдөл байсан. Энэ чиглэлээрээ сурч, баримжаагаа олж авах хэрэгтэй юм байна гэж бодсон. Тиймдээ ч зоригтой алхам хийсэн. Олон жил сонины редакцид ажиллаж, сэтгүүлч хийж байсан хүн нэг л өдөр шийдвэр гаргаад, огт өөр чиглэлээр суралцахаар болоход хүмүүс их гайхсан байх. Би бол хувьдаа маш удаан бодож байж шийдвэрээ гаргаж, сургуульдаа явсан. Суралцаад ирсэн, түүнээс хойш зохиол бүтээл орчуулаад, мөрөөдөж байсан ажлаа хийгээд л байж байна.

-Орчуулга хийхийн тулд гадаад хэлийг маш сайн эзэмших ёстой байх. Мундаг орчуулагч нар Орос хэл бол утга зохиолын хэл. Бүх сонгодгууд Орос хэл дээр байдаг гэж ярьдаг. Таны хувьд хэдэн хэл судалж, ямар хугацаанд, хаана утга зо­хиолын орчуулагчаар суралцсан бэ?

-Би Англи хэлээс л орчуулгаа хийдэг. Англи хэлийг багаасаа л үзсэн. МУИС-ийн сэтгүүлчийн ангийг төгссөнийхөө дараа сургуулийнхаа Харилцааны   оройн ангид суралцаж орчуулагч болсон. Ажлаа хийхийн хажуугаар сургуульд суралцаж, хэл сурсан нь тэр. Түүнийхээ дараа Энэтхэг рүү Делигийн их сургуулийн утга зохиолын орчуулагчийн магистрт  суралцахаар явсан. Намайг тэнд очиход багш нар их гайхаж байсан. Надаас чи хэзээ бакалавраа хамгаалсан, ямар мэргэжлээр төгссөн бэ гэж асуусан. Би 10 жилийн өмнө, сэтгүүлч мэргэжлээр бакалавр хамгаалсан гэдгээ хэлтэл маш их гайхсан. Тэгээд “Сэтгүүлч мэргэжлээр 10 жилийн өмнө бакалавр хамгаалсан байж чи яаж энэ ангид суралцана гэж ирсэн нөхөр вэ” гэж надаас асуусан юм. Тэгэхээр нь би хэцүү гэдгийг нь мэдэж байсан. Сонссон. Гэхдээ ийм хэцүү гэж мэдээгүй. Тэгэхдээ би хичээнэ гэж хэлж байсан. Ямар ч байсан би улиралгүй хоёр жил сураад төгссөн. Делигийн их сургуулийн хоёр жилийн ангийг таван жил суралцаж төгсөх нь энүүхэнд байдаг юм билээ. Манай ангид гэхэд  20 гаруй гадаад оюутан байсан. Тэр дундаас би ганцаараа хоёр жил суралцаж төгссөн. Анх нэлээд олон оюутан манай ангид суралцахаар ирж байсан.

Сүүлдээ хэцүү юм байна гээд Хэл шинжлэлийн анги руу шилжсэн. Сүүлдээ “Сайхан жаргалтай байна аа” гээд л явж байв. Нэгдүгээр анги төгсөхөд би, бас нэг Иран оюутан бид хоёр л тэнцэж байлаа. Харин хоёрдугаар анги төгсөхөд тэр шалгалтдаа унасан. Тийм л хэцүү ангийг төгссөн дөө. Нэгдүгээр курстээ 80 гаруй ном уншсан. Хоёрдугаар курстээ 50 гаруй ном уншаад төгссөн юм.

-Судалгааны номууд уу, сонгодог зохиол уу?

-Дандаа л утга зохиолын чиглэлийн номууд уншсан. Эрт­ний Латин, Грекийн Сафовын яруу найргаас авахуулаад Эсхилийн гурамсан жүжгээр үргэлжилж, сүүлийн үеийн абсурт жүжиг хүрээд л дуусна даа. Бүх цаг үеийг хамруулж уншина. Угаасаа Делигийн их сургууль Англи хэлийг утга зохиолд суурилуулж судладаг. Утга зохиолд суурилсан Англи хэл гэж хэлж болно. Тиймдээ ч бид Англи хэлний тэнхимд харьяалагддаг байсан. Авах зэрэг маань хүртэл Урлагийн магистр болж төгсдөг. Утга зохиол судалсан учраас тэр. Ер нь тэнд суралцаж байхад уншихаас гадна маш их бичнэ. Тэр зохиолчийн бүтээлд Зегмунд Фредийн ямар онол шингэсэн бэ энэ тэр гээд өч төчнөөн хуудас юм бичнэ.  1000 үгтэй эссэ бич гэхэд 1010 үгтэй болчихвол илүү гарсан үгийн тоогоор оноо хасна. Тэр олон зохиолыг уншихгүй л бол асуултад хариулж, шалгалт өгнө гэж байхгүй. Би хоногийн 24 цагийн 16, 17 цагт нь тасралтгүй ном уншдаг байсан. Тэгж байж л амжина. Хэдэн сараар ажлаа төлөвлөнө. Тэдэн сарын тэдний өдөр өглөө 9-12 цаг хүртэл шалгалттай. Ирээд гурван цаг амарна. Түүнийхээ дараа номоо уншина. Эсвэл шалгалт өгсөн өдрөө би хагас өдөр амарна. Тэр амралтаараа дэлгүүр явна гэж бичнэ. Хамт амьдардаг охидуудтайгаа тэдний өдөр дэлгүүр, тэр өдөр парк явна гэж төлөвлөнө. Ийм нарийн хувиараар би хоёр жил амьдарсан. Шөнийн 2-3 цаг гэж унтаад л, өглөө 08:00 цагт босоод хичээлдээ явдаг байлаа.  Галзуурахад ганц хуруу дутуу гэдэг шиг л юм болж байлаа.

-Тэр богино хугацаанд асар их мэдээллийг тархи руугаа хийхээр бараг  галзуурах байх шүү?

-Хүний тархи гэдэг маш их багтаамжтай. Хүн цөөн хэдэн хувийг нь ашигладаг байхгүй юу. Делигийн их сургуульд суралцахаас өмнө энд байхдаа гол хэдэн сонгодог зохиолуудыг уншсан. “Улааныхан ба Харын­хан”, “Анна Каренина” ч гэдэг юм уу. Гэхдээ л тэнд очоод бичлэгийн хэв маяг, дүрслэл, адилтгал гээд бүх зүйлийг нь нарийн судлахын тулд Англи хэл дээр унших шаардлагатай болж байсан.

-Делигийн их сургуульд суралцахын тулд шалгалт өгч таарна. Тэр шалгалтыг нь яаж өгсөн бэ?

-Би Энэтхэгийн Засгийн газрын тэтгэлгээр суралцсан. Энд шалгалт өгч тэнцээд, тэтгэлэг авсан. Шалгалт нь их хөгжилтэй. Боловсролын яаман дээр Энэтхэг рүү сургуульд явах хүсэлтэй хүмүүсийг цуглуулаад, бөөнд нь шалгалт авдаг юм байна. Суурь шалгалт нь Англи хэл. Намайг шалгуулж байхад нэлээд олон хүн шалгалт өгсөн. Англи хэлний шалгалт дээр би нэгээр гарч ирсэн. Түүний дараа хими юу уу математикийн аль нэгээр шалгалт өг гэсэн. Би 10 жилээ төгсөөд олон жил болсон болохоор хэцүү байсан л даа. Гэхдээ л тооны шалгалт өгөхөөр болж, ороод бүх бодлогоных нь А хувилбарыг таван минутад бөглөчихөөд гараад ирсэн. 100 онооны шалгалтаас 20 оноо авсан. Англи хэлний шалгалтад нэгээр гарсан хүн чинь үндсэн дүн гарахад 50 хэдээр гарсан. Эхний 60 хүнийг Энэтхэгийн Элчин сайдын яамны ярилцлагад оруулна гэж байсан юм. Би 60 дотроо арай гэж багтаад ярилцлагад орсон юм. Хоёр шалгалтын нийлбэр дүнгээр арай гэж эхний 60-д багтсан нь тэр. Тэр шалгалтад тэнцвэл ямар ангид явах нь хамаагүй байдаг юм билээ. Одоо журам нь өөрчлөгдөөгүй л бол шүү дээ. Бодоход би утга зохиолын шалгалт өгөх ч ёстой юм шиг. Гэтэл тийм байгаагүй.

-Энэтхэгт очоод сургуульдаа орохдоо ямар нэг шалгалт өгдөггүй хэрэг үү. Орохыг сонирхсон ангидаа л шууд орчихдог байх нь уу?

-Ямар нэг шалгалт авдаггүй, хүссэн ангидаа л ордог юм билээ. Би Засгийн газрын тэтгэлгээр суралцаж байгаа болохоор шууд орсон. Мөн суурь шалгалтынхаа оноог авсан, тэнцсэн Энэтхэгүүд нь ч гэсэн хүссэн ангидаа орж болдог юм билээ. Манай ангид 200 гаруй оюутан байсан.

-Сэтгүүлч хийж байсан хүн яагаад Утга зохиолын орчуулагч болохоор шийдэж, тэр мэргэжилд дурлах болов. Ямар нэг шалтгаан байсан байх?

-Би урлагийн гэр бүлээс гаралтай. Өвөө маань дуурийн дуучин хүн байсан. “Учиртай гурван толгой” дуурийн Юн­дэнд хамгийн олон удаа дуул­сан Гавьяат жүжигчин Ц.Дагва­намдал гэж хүн байсан. Эмээ маань хийлч. Гавьяат жүжигчин Л.Аюуш  гэж дуурийн театрын оркестрын концертмистер бай­лаа. Аав, ээж хоёр маань хоёу­лаа хөгжимчин. Миний бага нас Дуурийн театр, Ардын дуу, бүжгийн чуулга хавиар л өнгөрсөн. Тийм болохоор урлагийн тэр сайхан бүхэн ми­ний цусанд шингэсэн байдаг байх. Хэдийгээр би сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн ч гэсэн яаж ийж байгаад л урлаг руу орчихдог юм. Манай ах Монгол судлаач мэргэжилтэй хүн. Гэтэл бас л урлагтай холбогдчихсон. Миний охин балетаар хичээллэж, бүжиглэдэг. Урлагийн мэдрэмж, түүнд дурлах сэтгэл  гэдэг яаж ч бодсон дамждаг юм шиг ээ. Миний санахын би дунд сургуулийн 6, 7 дугаар ангийн хүүхэд байхдаа л “Монголын шилдэг жүжгүүд” гэсэн хатуу хавтастай номоос “Хярааны хонхор”, “Далан худалч” гэх жүжгүүдийг уншдаг байлаа. Тэгээд бодохоор би хүүхэд байхаасаа л жүжигт дурласан хүн. Жүжиг үзэх дуртай. Утга зохиолын сургуульд суралцахдаа ч хүртэл унших номны жагсаалт гарахад хамгийн түрүүнд жүжгүүдээ шүүрч аваад уншдаг байлаа. Гоё жүжиг уншчихаад, Монголд очоод орчуулаад тавьбал гоё доо гэж боддог байлаа. Хүмүүс гайхдаг юм, яагаад заавал жүжиг гэж асуудаг. Жүжгийн орчуулга өөрөө их онцлогтой. Уншиж ойлгохгүй, тайзан дээр хүн ярьж, түүнийг нь хүн сонсч ойлгох бүтээл учраас роман, өгүүллэг орчуулахаас их өөр. Би жүжиг орчуулахдаа, хэлэхэд хэр эвтэйхэн байна гэж бодоод, чанга чангаа хэлсээр байгаад хоолойгоо өвдтөл ярьчихсан байдаг.

БИ ЖҮЖИГТ Л ДУРТАЙ ХҮН

-МУИС-ийн сэтгүүлчийн ангид суралцдаг байхдаа шүлэг, зохиол оролддог байв уу?

-Үгүй, би шүлэг, яруу найргаас их хол. Гэхдээ бол унших дуртай. Өөрөө огт бичиж байгаагүй. Ерөнхийдөө жүжигт л их дуртай даа. Гэхдээ сэтгүүлч мэргэжил надад маш их дэм болж байгаа. 10 жил өдөр тутмын сонинд ажилласан туршлага, найруулан бичих чадвар гээд олж авсан мэдлэг туршлагаараа би орчуулга хийж байгаа.

Хүмүүс намайг Англи хэлийн их мундаг сурсан учраас орчуулга хийж байгаа гэж боддог байх. Би хүмүүст хэлдэг. Надаас илүү мундаг Англи хэл мэддэг хүмүүс байгаа. Харин би монгол хэлээ гайгүй мэддэг юм. Монголоо хэлээрээ сайн найруулж  бичиж  сурсан хүн. Өдөр тутмын сонины завгүй, цаг нартай уралдаж материалаа бичдэг тэр туршлага надад хэрэг болж байна.

-Орчуулга хийнэ гэдэг тэр бүтээлийг шинээр би­чиж байгаатай ялгаагүй гэж орчуулагч нар ярьдаг. Тиймдээ ч өөрөө зохиол бүтээл туурвидаг, шүлэг бичдэг хүн илүү сайн орчуулдаг гэдэг шүү дээ?

-Шинээр бичиж байгаа юм шиг байдаг гэдэг чинь яг үнэн. Би тухайн жүжгийг орчуулахаасаа өмнө 5, 10 удаа уншсан байлаа ч гэсэн өмнөө тавиад орчуулаад суухад огт өөрөөр мэдэрдэг. Олж хараагүй олон зүйлийг мэдэрдэг. Энэ нь ийм учиртай байж, тэр өгүүлбэр нь яг ингэж байгаа юм байна гээд л. Бүх өгүүлбэрийг нь эд эсээрээ, ширхэгчлэн мэдэрдэг учраас өөрөө бичиж байгаа юм шиг болдог  юм. 

-Делигийн их сургуулийг суралцаж ирээд Монголын мундаг орчуулагч нараас зөвлөгөө авч байсан уу. Зарим зүйлээ асуух ч гэдэг юм уу. Цэвэр өөрийнхөө сурснаар л орчуулж байна уу?

-Би өөрийнхөө чадлаар л явдаг. Тэр байтугай миний орчуулах гэж байгаа бүтээлийг өмнө нь хэн нэгэн орчуулсан байвал тэрийг уншдаггүй. Би өөрийнхөөрөө орчуулахыг хичээдэг. Хэрвээ уншчихвал тэнд нэг тэгээд биччихсэн байсан гээд нүдэнд харагдаад байхыг үгүйсгэх аргагүй шүү дээ. Тийм учраас тухайн зохиолын тэр өгүүлбэрийг би өөрийнхөөрөө юу гэж мэдэрч байна, түүгээрээ л орчуулахыг хичээдэг юм.

-Дамжсан орчуулга гэж байдаг даа. Англи зохиолыг Орос руу орчуулсны дараа монгол хэл рүү хөрвүүлдэг. Манайд орчуулагдсан зохиолуудын ихэнх нь ийм байж магадгүй. Шууд эх хэлнээс нь орчуулахын давуу талыг тодорхойлбол?

-Би анхнаасаа Англиар бичсэн зохиолуудыг эх хэлнээс нь орчуулахыг боддог. Манайхан Англи хэл дээр бичсэн жүжгийг Орос руу орчуулсан байдлаар нь авчраад Монгол руу хөрвүүлдэг. Ингэж дамжсан орчуулга их хэцүү. Түүнийг би сая мэдэрсэн. “Гэгээн муза” наадмын Ганц хүний жүжгийн төрөлд шилдэг эмэгтэй гол дүрийн шагнал авсан Л.Эрдэнэ-Очир бүтээл нь Сара Кины “Солиорол” гэдэг жүжиг. Энэ жүжгийг тоглохын тулд Орос зохиолоо бариад явсан. Оросоос орчуулах гээд үзсэн чинь ерөөсөө бууж өгөхгүй байсан. Манай “Black box” театрын С.Мягмар ах, тэнд ажиллаж байгаа н.Амарзаяа эгч гээд бүгд Орост Театр урлагийн сургууль төгссөн хүмүүс. Тэд бүгдээрээ хамжаад Оросоос орчуулах гэсэн чинь болохгүй байна гэсэн. Тэгээд надад “Чи Англи дээрээс нь орчуулах гээд үзээч” гэсэн. Би Англи эхийг нь олж аваад, орчуулаад өгсөн чинь “Өө ийм учиртай байсан юм байна” гэж байсан юм. Тэгэхээр шууд орчуулга гэдэг ийм том давуу талтай.

-Сургуулиа төгсч ирээд л шууд орчуулгын ажилдаа орсон уу. Таны хүсэл мөрөөдөл байсан гэсэн шүү дээ?

-Энд ирээд л надад хамгийн гоё, сонирхолтой гэсэн жүж­гүү­дээ орчуулсан. Бас нэг роман орчуулж гаргасан. Мэдэх хүмүүс нь мэдэх л байх. “Сүүдрээр ал­хагч” гэдэг роман. Би амьд­рал­даа адал явдалт зохиол уншиж үзээгүй. Харин “Өнөөдөр” со­нинд ажиллаж байхдаа Английн нэг зохиолч адал явдалт роман бичсэн байна гээд мэдээллийг нь интернэтээр олж үзсэн. Тэгээд хэдэн сар хөөцөлдсөөр байгаад и-мэйл хаягийг нь олж аваад, Майкл Волтерс гэдэг зохиолчтой онлайнаар ярилцлага хийж бай­сан.

Тэр романы бүх үйл явдал нь Монголд өрнөдөг. Баат­рууд нь хүртэл монгол нэр­тэй. Би түүнээс яагаад ийм зохиол бичсэн юм бэ гэдгийг нь асууя гэж бодоод, хэдэн сар хөөцөлдөж байж хаягийг нь олж аваад, ярилцаж байсан юм. Сүүлд Делигийн их сургуульд суралцаад хүрч ирсэнийхээ дараа нөгөө хүнтэйгээ дахиж холбогдоод, номыг нь орчуулах зөвшөөрөл авсан. Тэгээд л орчуулж гаргасан даа.

-Айн Рэндийн хоёр жүжгийг орчуулсан гэсэн. Тэр талаараа яриач, өөрөөс сонирхож орчуулсан юм уу?

-Тэр бол цэвэр Д.Сосорбурам ахын захиалгаар орчуулсан юм. “Сайтар эргэцүүл” гэдэг жүжгийг философич н.Батчулуун ахын орчуулгаар, “Х-Түц” хамтлагтай тавьсаны дараа надад хандаж, хоёр жүжиг орчуулаач гэсэн хүсэлт тавьсан. Хоёр жүжгийн алийг нь тавих вэ гэсэн. Тэгээд л хоёр, гурав дахь жүжгийг нь орчуулж өгсөн юм. Одоо бас нэг хүний жүжиг орчуулаад өгчихсөн байгаа. Айн Рэндийн өгүүллэгийг орчуулаад, түүнийгээ нэг хүний жүжиг болгоод Д.Сосорбурам ахад өгчихсөн байгаа. Ирэх зургадугаар сараас тоглох байх.

-Та орчуулаад, өөрөө түүнийгээ жүжиг болгосон  юм уу. Тэгэхээр жүжгийн зохиол бичсэнтэй бараг л ялгаагүй юм биш үү?

-Өгүүллэг нь өөрөө нэгдүгээр биеийн хүүрнэсэн зохиол учраас жүжиг болгоход их амархан байсан. Би орчуулчихаад, нэг хүний биш, олон хүний харилцан яриатай жүжиг болгох гээд эхнээс нь бичээд, сүүлдээ нэг болж өгөхгүй гайхаад сууж байсан юм. Гэтэл гэнэт нэг өдөр Со ах утасдаад, “Ерөөсөө хоёулаа нэг хүний жүжиг болгоё” гэсэн. Тэр үед би “Аан за за, наадах чинь яг гарц нь байсан юм байна. Одоо ойлголоо” гээд л нэг хүний жүжиг болгож бичсэн.

-Айн Рэнд гэдэг өөрөө их өвөрмөц сэтгэлгээтэй зохиолч. Тэр хүний зохиолыг орчуулахад хэцүү байх?

-Айн Рэндийн жүжгүүдийн нэг онцлог байдаг юм. Цаагуур тэр хүний филисофи яваад байгаа хэрнээ үйл явдал, өрнөл нь сонирхолтой. Хүн нэг үзээд эхэлсэн бол дараа нь яах бол гэж анхаарч сууж байгаад, өөрийн эрхгүй татагдаж байгаад хоёр цагийн жүжиг дуусдаг. Тийм сонирхолтой хэлбэрээр жүжгээ бичдэг. Тийм учраас орчуулах маш дуртай. Гэхдээ Айн Рэндийн үг хэллэгээс авахуулаад зохио­лыг нь орчуулахад хүнд.

Тэрийг аль болохоор энгийн болгож буулгахыг хичээдэг. Гэхдээ л зохиолчийн чиг шугам, хэв маяг заавал хадгалагдаж үлддэг юм. Би Айн Рэндийг хэчнээн энгийн болгох гээд болохгүй. Би “Black box” театр “Хирснүүд” гэдэг жүжиг орчуулж тавьсан. Айн Рэндийг хэчнээн энгийн болгох гээд “Хирснүүд” шиг болохгүй. Нөгөө талаар “Хирснүүд”-ийг Айн Рэндийнх  шиг болгож орчуулж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл, тухайн зохиолчийн онцлог гэж байна.

"СОЛИОРОЛ" ЖҮЖГИЙГ БИ УХААН АЛДАЖ УНАМААХ БОГИНО ХУГАЦААНД ОРЧУУЛСАН

-Монголын оскар гэгддэг “Гэгээн муза” наадам саяхан болж өндөрлөлөө. Таны орчуулсан хоёр жүжиг нэг хүний жүжгийн төрөлд өрсөлдсөн. Тайзнаа амилуулсан хоёр жүжигчин нь хоёулаа шилдэг болж, “Гэгээн муза” авлаа. Энэ хоёр жүжгийн талаар яриач?

-Аль алиныг нь “Black box” театрын захиалгаар орчуулсан. Түрүүнд “Солиорол” жүжгийн талаар цухас ярьсан. Л.Эрдэнэ-Очир Англиас нь орчуулаад өгөөч гэж гуйсан гэж. Л.Эрдэнэ-Очир энэ зохиолд их дурласан байсан. Сара Кины жүжгийг бэлтгэж байгаа гээд л яваад байсан юм. Би ч Сара Кин хүнддээ гэж хэлээд л байлаа. Би Энэтхэг рүү явахаасаа өмнө Сара Кины “Сүйрэл” гэдэг жүжгийг уншаад, надад маш их таалагдаж, орчуулчихсан байсан. 2006 он юм уу даа. Тийм учраас Сара Кин ямар хүнд бичдэг вэ гэдгийг гадарлана л даа. Тийм болохоор Л.Эрдэнэ-Очирт “Сара Кин” хэцүү шүү дээ гэж хэлж байсан. Тэр ч гэсэн “Хэцүү байна” гэдгийг хэлж байсан юм. Сара Кин бол сэтгэцийн хямралтай, солиорлын байдалд орсон хүн байсан. Тэр солиорлын байдлаа л бичсэн. Энэ жүжгээ бичсэний дараа амиа хорлосон, тийм бүтээл байхгүй юу. Жаахан муухайгаар хэлбэл, галзуу хүний тэмдэглэл.

Нэг хэсэг маш гоё яруу найргийн хэл, сүүл, толгой холбосон хэсэг яваад байдаг. Тэгснээ гэнэтхэн ямар ч утгагүй гудамжны хар яриа орж ирнэ. Маш олон хэв маягтай. Солирсон хүн бичсэн гээд бодохоор аргагүй шүү дээ. Их хэцүү жүжиг байсан. Маш богино хугацаанд орчуулсан. Цаг нь тулчихсан байсан болохоор яаралтай орчуулах хэрэгтэй болсон. Ямар богино хугацаанд орчуулснаа хэлэх хэрэггүй байх. Хүн ухаан алдаж унамаар богино хугацаанд орчуулсан.

-Долоо хоногт орчуулсан юм уу. Тэгж бодогдоод явчихлаа?

-Долоогоос богинохон. “Крап­пийн сүүлчийн бичлэг” гэдэг жүжгийг бол өмнө нь орчуулаад өгчихсөн байсан. Бас л их хэцүү. Дандаа хүний үйлдлийг бичдэг. Босоод явна, халааснаасаа олон түлхүүр гаргаж ирээд, нүдэндээ ойртуулж харна. Буцаагаад хийнэ. Ширээнийхээ цаана очно, шургуулгаа онгойлно, гадил авна. Гадилаа хальсална, дараа нь гадилаа хазаад, том хараад гээд л үйлдэл бүрийг нь бичиж байгаа юм. Хэрвээ энэ жүжгийг үзэх юм бол 40 гаруй минутын дараа юм ярьж эхэлдэг байхгүй юу. Үйлдлээр тоглодог жүжиг. Энэ бол абсурт театрын бүтээлийн хамгийн сонгодог жишээний нэг. Самуэль Беккет өөрөө абсурт театрыг үндэслэсэн, тийм агуу хүний бүтээл. 1958 онд бичигдсэн жүжиг. Г.Мөнхжаргал залуу жүжигчин гэхэд “Краппийн сүүлчийн бичлэг” жүжгийг сайн тоглосон. СУИС-ийг төгсөөд найман жил болж байгаа залуу жүжигчин гэхэд 60 гаруй настай өвгөний дүрд цаг гаруй хувирсан.

“Black box” театр өөр онцлогтой. Хоёрхон алхмын цаана үзэгчид тойроод сууж байдаг. Жүжигчин өөрөө дунд нь ороод л тоглоно. Тэнд ямар нэг жижиг энгийн алдаа гарсан ч хүн түүнийг нь олж харна. Тийм нөхцөлд жүжиг тоглоно гэдэг үнэхээр хүнд хөдөлмөр. Л.Эрдэнэ-Очирын тухайд ч гэсэн солиорсон хүний сэтгэл зүй дотор цаг 30 минут амьдарна гэдэг хэцүү. Энэ бол жүжигчин хүний нэг том ур чадвар байх. Тэр утгаар нь энэ хоёр жүжигчин яах аргагүй “Гэгээн муза” авлаа гэж бодож байна. Энэ хоёр жүжигчнийг “Гэгээн муза” үнэлж байгаа нь тэдний барьж авсан жүжгийн зохиол нь өөрөө агуу байсан. Ийм урын сангийн бодлого барьж байгаа “Black box” театрын уран бүтээлчид гайхамшигтай байгаа хэрэг.

-Одоо та “Black box” театртай хамтарч ажиллаж байгаа юу?

-Жүжгүүдийг орчуулж, сурталчилгаа талаас нь хамтарч ажиллаж байна. “Black box” театр бол  Монголын театрын урлаг, урлагийн амьдралд цоо шинэ хуудас нээж чадсан гэж би боддог. Тэс өөр өнцөг гаргаж байгаа. Анх “Black box” театрт жүжиг тоглож эхэлж байхад би “Сэтгэлгээний гэгээвчээрээ сэнгэнэсэн агаар оруулах сайхан боломж нээгдлээ” гэж бичиж байсан. Яг л түүний адилаар хүмүүс маш соргогоор хүлээж авсан. Би өмнө нь С.Мягмар ахтай танил байгаагүй. “Black box” бол лаборатори театр гэж явдаг. Тэнд  абсурт, модерн, нэг хүний жүжиг тавьж байна. Энэ болгон нь туршилт байхгүй юу. Би үүнийг нь олж сонсчихоод, маш их баярласан. Телевизээр С.Мягмар ах ярилцлага өгч байхыг нь хараад, маргааш нь “Боролдой” студи дээр очсон. С.Мягмар гуайтай уулзая гэж ороод, “Та ямар гоё жүжиг тавьж байгаа юм бэ. Надад маш их таалагдаж байна. Надад орчуулчихсан жүжгүүд байгаа. Таны яриад байгаа “Хирснүүд” гэдэг жүж­гийг чинь би орчуулчихсан. Бэлэн байж байна, та нар аваад тавиарай” гэж хэлсэн. Ингэж “Black box” театртай өнгөрсөн арваннэгдүгээр сараас хойш холбогдоод, хамтарч ажиллаад явж байна.

-Та жүжгээс гадна ямар бүтээл орчуулъя гэж төлөвлөж байна вэ. Гадны орнуудад шинэ үеийн мундаг зохиолчид олон гарч ирж байна. Тийм байхад бид хуучны сонгодог гэгдэх бүтээлүүдтэйгээ зууралдаад байж байгаа. Ганц нэг шинэ зохиол орчуулж байгаа нь үнэн. Гэхдээ л дутагдаад байна?

-Надад төлөвлөж байгаа ажил бий бий. Манайд ном уншдаг хүн их цөөхөн байдаг ч гэлээ гайхамшигтай зохиолуудыг орчуулахыг боддог. Миний орчуулахыг хамгийн их хүсдэг зохиол бол 17 дугаар зууны үед бичигдсэн Лоранс гэдэг зохиолчийн “Тристрам шанди” гэдэг зохиол байдаг юм. Зохиолынхоо гол баатрын нэрээр нэрлэсэн бүтээл юм. Тухайн үедээ маш их нэрд гарч, одоогийнхоор бол хамгийн их борлуулалттай ном болж байсан юм уу даа. Энэ бол 400 гаруй хуудастай, үйл явдалгүй роман. Тэнд бичлэгийн ямар бүтэц байхгүй. Зарим хуудас нь дүрсээр илэрхийлэгдсэн. Нэг хүн амьдралынхаа тухай ярьж байгаа юм. Тэгсэн мөртлөө өөрийнхөө төрөхөөс өмнөхийг ярина. “Намайг төрөхөөс өмнө манай аав, ээж хоёр” гээд л яриад явах жишээтэй. Энэ бол маш сонирхолтой роман. Америкийн утга зохиолын чиглэлээр суралцдаг оюутнуудын дунд судалгаа явуулаад, хамгийн уншихыг хүсдэггүй, үзэн яддаг зохиол чинь юу вэ гэсэн судалгаа явуулахад  “Тристрам Шанди” нэг номероор гарч ирдэг юм гэсэн. Би болохоор маш их дурлаж уншсан. Делигийн их сургуульд сурч байхад манай анги 200 гаруй оюутантай байсан.  Тэгэхэд надаас гадна хоёр гуравхан л оюутан энэ зохиолыг уншсан. Надад маш их таалагдсан. Тэр зохиолыг орчуулах юмсан гэж мөрөөддөг. Мэдээж орчуулахад маш хэцүү. Эхлэл, төгсгөл, өрнөл гэж байхгүй. Ямар ч бүтэцгүй, нэг юм ярьж байгаад хадуураад л явчихдаг, тийм роман.  Надад хамгийн их таалагдаж байгаа зохиолоо харахаар модернист чиглэлийн бүтээлүүд байдаг. Тухайлбал, реалист жүжгэнд би дургүй ш дээ.

Н.ПУНЦАГБОЛД

Эх сурвалж: www.mminfo.mn