Монгол Улс түүх, соёлын баялаг өвтэй. Энэхүү үнэтэй өв хөрөнгийн талаарх мэдлэг мэдээлэл эгэл иргэдэд бүү хэл төрийн албаныханд ч тун ядмаг. Улс орны нэгэн үнэлэмж болдог соёлын өв хөрөнгө хийгээд түүнийг хэрхэн бүрдүүлдэг, баяжуулан хадгалдаг талаарх мэдээллийг энэ удаа хүргэхийг зорилоо.
Монгол Улсын Соёлын тухай хуулийн 3.2, Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 3.4 дүгээр зүйлд зааснаар “Түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийг төлөөлж чадах түүх, соёл, урлаг, шинжлэх ухааны ач холбогдол бүхий эд зүйлсийг нийтэд нь соёлын өв гэнэ” гэж заасан байдаг. Харин соёлын өвийг биет болон биет бус гэж ангилдаг бол биет өвийг хөдлөх, үл хөдлөх хэмээн хувааж үздэг байна. Музейн үзмэр, хувь хүнд буй эд өлгийн зүйл зэргийг хөдлөх гэдэг бол эртний булш, сүг зураг, сүм хийдийн туурь зэрэг нь үл хөдлөх дурсгалд хамаардаг. Мөн түүхэн дурсгал болох хөдлөх эд өлгийн зүйлийг дотор нь хосгүй үнэтэй, үнэтэй, энгийн гэх мэтээр ангилдаг байна.
Дээр дурьдсан соёлын өвийн шалгуур, үзүүлэлтийг ССАЖЯамны Түүх, соёлын дурсгалт зүйлийн зэрэглэл, үнэлгээг тогтоох мэргэжлийн зөвлөл тодорхойлж, соёлын өвийг нарийвчлан шалгаж, судалдаг аж. Монгол Улс түүх, соёлын дурсгалт ховор, үнэтэй эд өлгийн зүйлс худалдан авах ажлыг жилдээ нэг удаа явуулдаг бөгөөд энэхүү ажилд улсын төсвөөс жилдээ 300 гаруй сая төгрөгийг төсөвлөдөг. Харин өнгөрсөн жилийн хувьд шинэ яам байгуулагдаж, бүтэц бүрэлдэхүүн, үйл ажиллагааны чиглэлээ өөрчилсөнтэй холбоотойгоор дээрх ажлыг улс орон даяар хоёр удаа зохион байгуулжээ. Харин иргэдийн гар дээрээс худалдан авсан соёлын өвийн үнэ ханшийг үнэн зөв нарийн тогтоож чаддаггүй бололтой. Учир нь 2012 оны соёлын өв худалдан авах ажлын үеэр Сүхбаатар аймгаас XVIII зууны үеийн хийц бүхий хос домбыг 40 сая төгрөгөөр худалдан авсан бол VIII Богд Жавзандамбын адууны тамгыг 1,5 сая төгрөгөөр үнэлсэн байна. Энэ мэтчилэн түүх, соёлын салбарт дурсгал болох байдлаараа жин дарах эд өлгийн зүйлийг бага үнэлдэг байдал мэр сэр гардаг байна.
Энэ жилийн хувьд үзмэр, эд өлгийн зүйл худалдан авах мөнгө нь улсын төсөвт суусан, салбарын яам нь харьяа 40 музейгээсээ ямар үзмэр худалдан авах талаарх саналыг нь аваад судлах, нэгтгэх ажил явагдаж байгаа юм билээ. Иргэдийн гар дээр хадгалагдаж байгаа үзмэр, эд өлгийн зүйлийг худалдан авахдаа тухайн орон нутаг, салбарын музейн санал болгосноор худалдан авдаг. Ингэхдээ иргэдийн анх санал болгосон мөнгөн дүнг харгалзан үзэхээс гадна мэргэжлийн судлаачдаар зах зээлийн үеийн ханшийг нь тогтоолгож, харилцан тохиролцсоноор худалдан авдаг. Харин үүний дараагаар аль музейн сан хөмрөгт таарч, тухайн музейн бодлогод нийцэж байна гэдгээр нь музейнүүдэд хуваарилан хадгалуулдаг байна. Ийнхүү улс, орон нутгийн музейнүүдийн сан хөмрөгт хадгалагдаж байгаа үзмэрүүдээс Соёл, спорт аялал жуулчлалын яамны Түүх, соёлын дурсгалт зүйлийн зэрэглэл, үнэлгээг тогтоох мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүд судлаж үзээд “түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалт зүйлийн жагсаалт”-нд оруулахаар тодорхойлж, түүнийг нь Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн энэхүү жагсаалтанд оруулах эсэхийг тогтдог.
Манай улсын “Түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалт зүйлийн жагсаалт”-д МЭӨ 2000 оны үед хамаарагдах Дүрслэх урлагийн музейд хадгалагдаж байгаа янгирын толгойн чимэглэл бүхий хүрлээр цутгаж хийсэн илдээс авхуулаад Өндөр гэгээн Занабазарын урласан бүтээлүүд, 520 килограммаас 200 грамм жин бүхий солирууд, XX зууны эхэн үеийн урлагийн бүтээл, түүхийн дурсгалууд багтдаг аж. Энэ жагсаалтад хамгийн их буюу 303 эд өлгийн зүйлийг нэмсэн байдаг. Харин хамгийн сүүлд буюу өнгөрсөн сарын 26-ны өдөр хуралдсан Засгийн газрын хуралдаанаар Сайн цагийн мянган бурхны шүтээн зураг, Улаан Жамсран бурхны цам бүжгийн иж бүрэн өмсгөл, “Марзан” хочит Б.Шаравын зурсан “Ленины хөрөг”, XIII-XIV зууны үеийн хотгор илд, Хархорум хотын гэрэлт хөшөөнүүд, Дарьганга, Үзэмчин эхнэрийн толгойн гоёл, Сэцэн хааны тамга зэргийг нэмж оруулсан юм. Эдгээр хосгүй үнэт өвийг уг жагсаалтад оруулснаар зарагдах, хулгайлагдах, хууль бус аргаар бусдын гарт орохоос хамгаалдаг ажээ.
Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ
Эх сурвалж: "NEWS WEEK" сонин №019
