СУИС-ийн Соёлын сургуулийн Монгол хэл, хэлний соёл судлалын профессорын багаас өнгөрсөн жилээс эхлэн зохион байгуулж буй “Хэлний соёл судлал-2019” эрдэм шинжилгээний хурал болж өндөрлөлөө. Уг хуралд монголын хэл шинжлэлийн ухааны судлаач, эрдэмтэд илтгэлээ хэлэлцүүллээ.
Хурал 2 хэсэгтэйгээр зохион байгуулагдсан бөгөөд 1-р хэсгийг СУИС-ийн Соёлын сургуулийн Монгол хэл, хэлний соёл судлалын профессорын багийн тэргүүлэх профессор Ж.Баянсан, 2-р хэсгийг СУИС-ийн ЭШИГ-ын дарга Д.Даваасүрэн нар удирдсан юм.
Эхний хэсэгт СУИС-ийн ЭШИГ-ын дарга Д.Даваасүрэн “Буддын гүн ухаан, Монгол зүйрлэсэн хэллэгийн утгыг нөлөөлөлцлийн асуудалд-2”, Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, доктор Ph.D, МУИС-ийн дэргэдэх Күнзийн институтийн Монгол талын захирал М.Чимэдцэеэ “Хэл, соёл, сэтгэлгээ, орчуулгын шүтэлцээ”, СУИС-ийн ДДУС-ийн захирал, доктор (Ph.D), дэд профессор Д.Уранчимэг “Нуугдмал диваажин”, МУИС-ийн Монгол хэл, хэл шинжлэлийн тэнхимийн багш, доктор Т.Эрдэнэ-Очир “Эрхшээж, эзэмдэх сэтгэлгээний онцлог (Монгол, англи хэлний зүйрлэсэн хэллэгийн жишээгээр)” гэсэн сэдвээр илтгэл хэлэлцүүллээ. Хурлын 2-р хэсэгт ШУА-ийн ХЗХ-ийн эрдэм шинжилгээний ажилтан М.Очирцэнд “"Хоноглох хэмээх үгийн утгын тухайд”, МУИС-ийн монгол хэлний тэнхимийн багш Ч.Баттулга “Буддын шашинд холбогдох нэгэн биет бус өвийн хэл соёлын судалгаа”, “Монгол бүжигт үндэсний сэтгэлгээний онцлог туссан нь”, СУИС-ийн ТУС-ийн ахлах багш, ярих урлагийн тэнхимийн эрхлэгч Б.Даваа “Уран уншигч жүжигчний ур чадварын онцлог”, “Бие” хэмээх концептийн онцлог (Монгол зүйрлэсэн хэллэгийн жишээгээр) гэсэн сэдвээр тус тус илтгэл хэлэлцүүллээ.
СУИС-ийн ДДУС-ийн захирал, доктор (Ph.D), дэд профессор Д.Уранчимэг
СУИС-ийн гадаад хэлний институтийн багш Г.Мөнгөнцэцэг
СУИС-ийн БУС-ийн докторант Н.Наранхуар
СУИС-ийн Соёлын сургуулийн захирал, дэд профессор Б.Баяраа
Өнөөдөр бид нар “Хэлний соёл судлал-2019” эрдэм шинжилгээний хурлаа амжилттай зохион байгуулж байна. Энэ хурал нь Соёлын сургуулийн Монгол хэл, хэлний соёл судлалын профессорын багийн зохион байгуулж байгаа хоёр дахь хурал юм. Аливаа их сургууль өөрийн улс эх орны өмнө 2 том үүрэг хүлээдэг. Нэг нь бол мэдээж сургалтаа чанартай, сайн зохион байгуулах, Хоёр дахь нь эрдэм судлалаа хөгжүүлэх явдал байдаг. Соёл урлагийн их сургууль өөрийн онцлогтой, соёл урлагийн чиглэлийн сургууль хэдий ч эрдэм судлалыг хөгжүүлэх нэгдсэн бодлогыг чанд барьж амжилттай ажиллаж ирсэн. Үүний нэг жишээ нь СУИС-д профессорын 10 баг байдаг. Эдгээр багт өөрийн салбартаа танигдсан, нэр хүнд бүхий профессорууд ажилладаг бөгөөд сургуулийнхаа судалгааны тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлох, эрдэм шинжилгээний ажил эрхлэх, бүтээл туурвих, эрдмийн зэрэг цолтой багш нарыг бойжуулах, төсөл хөтөлбөр санаачлах, хэрэгжүүлэх зэрэг ажлуудыг хийдэг.
Соёлын сургуулийн 3 профессорын багтай. Соёлын сургууль нь профессорын багуудынхаа үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх чиглэлээр ОХУ-ын Дорнод Сибирийн Соёлын дээд сургуультай идэвхтэй хамтран ажилладаг. Бид суурь судалгааны хүрээнд хамтарсан бүтээлтэй болохын тулд нэгдүгээрт соёл судлал, хоёр дугаарт соёлын удирдлага, гурав дугаарт хэлний соёл судлал гэсэн 3 чиглэлээр хамтарч ажиллаж байна. Монгол хэл, хэлний соёл судлалын профессорын баг нь өөрийнхөө чиглэлээр профессоруудтайгаа амжилттай ажиллаж байна.
Энэ удаагийн хуралд СУИС-ийн бүрэлдэхүүн сургууль, нэгжүүд их идэвхтэй оролцож, хувь нэмрээ оролцуулж байна. Жишээ нь СУИС-ийн эрдэм шинжилгээ, инновацын газар, Дүрслэх, дизайн урлагийн сургууль, Театрын урлагийн сургууль, Гадаад хэлний институт зэрэг нэгжүүд мөн ШУА-ын Хэл зохиолын хүрээлэн, МУИС, МУИС-ийн дэргэдэх Күнзийн институт, МУБИС, мөн гаднын Халимагийн их сургууль, Өвөр монголын их сургууль, Өвөр монголын үндэсний их сургууль зэрэг газруудаас илтгэлээ өгч оролцлоо.
Энэ удаагийн хурлын таатай мэдээ нь өнгөрсөн жилийн хурлын илтгэл болон энэ жил хэлэлцүүлсэн илтгэлүүдтэй нийлүүлж эрдэм шинжилгээний илтгэл эмхэтгэл хэвлүүлж зохиогчдодоо өргөн барилаа.
Хаврын улиралд монголд олон хурал болдог. Хэдий тийм ч гэсэн энэ олон хурал дотроос өөрийн онцлогтой “Хэлний соёл судлал”-ын хурал ялгарах байх гэж бодож байна.
Хуралд оролцогчдын сэдвүүд болон сэтгэгдлээс та бүхэнд хуваалцъя.
Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, доктор Ph.D, МУИС-ийн дэргэдэх Күнзийн институтийн Монгол талын захирал М.ЧИМЭДЦЭЕЭ
Би бол орчуулагч хүн. Хятадын эртний сонгодог, орчин үеийн, сургаалын зохиолуудыг орчуулдаг. Миний орчуулгын ажилд байнга тулгамддаг асуудал бол соёлыг хэрхэн орчуулах вэ гэдэг асуудал. Манай уламжлалт орчуулгын зарчим бол үгчлэх, утгачлах юм. Аль болох үгчлэхгүй утгачлах юм бол сайн орчуулга болно гэж үздэг. Энэ бол чухал баримтлал. Гэтэл сүүлийн үед дандаа утгачилж болохгүй. Жишээ нь соёлыг байнга утгачлаад байвал нэг үндэстэн, угсаатны соёлыг нөгөө үндэстэн угсаатанд таниулахад учир дутмаг болдог. Тийм учраас соёлын орчуулгыг идээшүүлэх үү, ондоошуулах уу гэдэг асуудал бол гол сэдэв юм. Миний илтгэлийн гол зорилго нь гаднын соёлыг дандаа монгол таарах үгээр оноож тавиад идээшүүлж аваад байх уу, эсвэл гаднын соёлыг зарим тохиолдолд ондоошуулж авах уу гэдэг чухал асуудал юм. Гэхдээ аль нэг тал руу нь туйлширч болохгүй л дээ. Хэмжээг нь тааруулах хэрэгтэй. Зохистой газар нь идээшүүлэх, зохистой газар нь ондоошуулах хэрэгтэй. Тэгсний дараа тухайн үндэстэн угсаатны соёлыг таньж мэддэг болно.
Энэ хуралд анх удаа оролцож байна. Их чухал, маш сонирхолтой, сайхан илтгэлүүд хэлэлцэж байна. Хүмүүс сонирхолтой судалгаанууд хийж, судалгааныхаа үр дүнг олонд таниулж байгаа нь их чухал юм. Миний соёлын орчуулгын ажилд хурлын илтгэлүүд ач тустай байна.
МУИС-ийн Монгол хэл, хэл шинжлэлийн тэнхимийн багш, доктор Т.Эрдэнэ-Очир
Өөр соёл, өөр хэлтэй үндэстнүүдийн хоорондох хэлний орчуулга нь хэл шинжлэлийн онолд тулгамдаж буй асуудал болоод байна. Тэгэхээр үүнийг ямар арга зүй баримталж шийдвэл зохистой юм бэ гэдэг онол арга зүйн хайгуул нэг талаас бий болсон гэж хэлж болно. 20-р зууны сүүл, 21-р зууны эхнээс авхуулаад хэлийг зөвхөн хэлнийх нь бүтэц тогтолцооных нь хүрээнд судлах биш өөр бусад шинжлэх ухаануудтай харьцуулж дундын арга зүйгээр боловсруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Миний судалгааны ажил бол монгол, англи зүйрлэсэн хэллэг буюу зүйр цэцэн үгийн жишээгээр яаж орчуулбал зүйтэй юм бэ гэдэг талаар санал дэвшүүлж илтгэл хэлэлцүүллээ.
СУИС-ийн Соёлын сургуулийн Монгол хэл, хэлний соёл судлалын профессорын багийн тэргүүлэх профессор Ж.Баянсан миний докторын ажлыг удирдсан багш байгаа юм. Хэлний соёл судлалын эцэг гэж нэрлэж болох энэ хүн энэхүү хурлыг өнгөрсөн оноос эхэлж зохион байгуулж байгаа нь ихээхэн ач холбогдолтой. Хэлний соёл судлалын онолын дагуу зөвхөн хэлний нэгжийг гэлтгүй урлагийн зүйлүүдийг бүжиг, дуунд үндэсний сэтгэлгээний онцлог хэрхэн туссаныг тайлбарлаж байгаа нь чухал ач холбогдолтой. Хурлыг зохион байгуулж байгаа Соёл урлагийн их сургуульд талархаж байна.
МУИС-ийн монгол хэлний тэнхимийн багш Ч.Баттулга
Сүүлийн үед монгол хэлний хэрэглээ, үүргийн талаар судалгаа хийж байна. Яагаад энэ талаар судалж байна вэ гэхээр залуу хүмүүс монгол хэлээрээ ойлголцохгүй болж байна. Монголоор яриад байгаа мөртөө ойлголцохгүй болж байна. Өнгөрсөн жил энэ хуралд “Хараалын үгний тухай” илтгэл хэлэлцүүлж байсан. Хэл бол хүмүүсийг хоорондоо ойлголцоход нь туслах үүрэгтэй. Энэ үүргээ алдчихсан юм шиг санагддаг. Энэ бол хэлний соёлын нэг том асуудал юм. Энэ байдлаас яаж гарах вэ, хүмүүсийн ухамсар сэтгэхүйг өөрчлөх вэ гэдэгт хэлний болон соёлын эрдэмтэд асар их үүрэгтэй. Энэ удаагийн миний илтгэлд Бурхны шашны “Маань хөгжөөх” зан үйлийн талаар илтгэлээ. Хүүхэд, залуучуудад шашин шүтэх соёлыг зөв таниулахгүй бол мэдэхгүй зүйлээ дайсан хэмээн үздэг шүү дээ. Түүнийг ойлгуулахын тулд бурхны шашны талаар ярилаа.
СУИС-ийн ТУС-ийн ахлах багш, ярих урлагийн тэнхимийн эрхлэгч Б.Даваа
Хэлний соёл судлалыг үе үеийн олон эрдэмтэд судалдаг, маш үнэтэй, нарийн судалгаануудыг хийдэг. Гэтэл хэлний соёл нь хүний бодит амьдрал дээр яаж бууж, хэрэгжиж байгаа талаар хэлэх, ярих шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна. Хэлний соёлыг тээж түгээх, хэлний хэмжүүр гэдэг зүйлийг тогтооход уран уншлагын урлаг хамгийн үнэтэй, бодит хувь нэмрээ оруулдаг урлаг гэж би боддог. Тэр дундаа энэ урлагийг хийж байгаа үйлчин болох уран уншигчид, жүжигчид олон жилийн дасгал сургуулилтын үр дүнд ном ёсоор нь хийж, чадвар болгосон энэ хүмүүсээс л ард түмэн суралцаж, үлгэр жишээ авч байдаг юм.
Хуралд оролцож эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлаасаа хуваалцсан судлаач, доктор, профессорууддаа баярлалаа. Цаашдын судалгааны ажилд нь амжилт хүсье.
Эрдэм судлал дэлгэрэх болтугай
